13/1/2024
Με τον όρο αφέψημα αναφερόμαστε στο συμπυκνωμένο ρόφημα που γίνεται με αργό βρασμό των σκληρών μερών των βοτάνων (π.χ. ρίζες, φλοιός, σπόρος, κορμός), ενώ ως έγχυμα ορίζεται αυτό που προκύπτει από τη διαβροχή των πιο ευαίσθητων μερών του βοτάνου (π.χ. φύλλα, λουλούδια, βλαστάρια, φλούδες).
Όπως με τις ουσίες που περιέχονται στα φάρμακα, έτσι και ουσίες των βοτάνων μπορούν να μεταφερθούν στο μητρικό γάλα μέσω της κατανάλωσης ροφημάτων. Ορισμένα μπορεί να είναι επιβλαβή για το βρέφος, ιδιαίτερα για το νεογέννητο ή το πρόωρο βρέφος, ενώ άλλα μπορεί να επηρεάσουν την παραγωγή του μητρικού γάλακτος. Για τον λόγο αυτό συστήνεται η χρήση τους να γίνεται με προσοχή.
Γενικές οδηγίες
- Κατά την οικιακή χρήση των βοτάνων σημαντικός είναι ο καθορισμός της κατάλληλης ποσότητας. Σύμφωνα με το εγχειρίδιο διατροφής για τις θηλάζουσες από το Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού η ποσότητα μπορεί να καθορίσει τη θεραπευτική τους δράση αλλά και την ασφάλειά τους.
- Η προέλευση των βοτάνων πρέπει να είναι αξιόπιστη, για την αποφυγή δηλητηριάσεως λόγω σύγχυσης ενός φυτού με άλλο με τοξικές ιδιότητες. Επίσης, σημαντικές ανεπιθύμητες δράσεις είναι η δηλητηρίαση από βαρέα μέταλλα που υπάρχουν στο έδαφος ανάπτυξης των φυτών ή και τροφική δηλητηρίαση από μόλυνση με βακτήρια ή μύκητες.
- Η κατανάλωση αφεψημάτων οφείλει να γίνεται με μέτρο και να αποφεύγεται η υπερβολική κατανάλωση, ιδιαίτερα κατά την γαλουχία. Τα φυτά περιέχουν δραστικές ουσίες από τις οποίεςπροέρχεται μεγάλο μέρος της παραδοσιακής μας φαρμακοποιίας και μπορεί να προκαλέσουν, αντιδράσεις με άλλα φάρμακα,δηλητηρίαση εάν καταναλωθούν σε υπερβολική ποσότητα ή για παρατεταμένο χρονικό διάστημα (π.χ. φυτοοιστρογόνα).
Βότανα και ιδιότητες
Τσάι Μαύρο και Πράσινο
Χρησιμοποιούνται τα φύλλα. Περιέχει ξανθίνες, όπως η καφεΐνη και πουρίνες: θεοφυλλίνη και θεοβρωμίνη. Το τσάι περιέχει επίσης πολυφαινόλες: τανίνες και κατεχίνες, στις οποίες αποδίδεται η αντιοξειδωτική του δράση.
Η ποσότητα καφεΐνης ανά φλιτζάνι είναι 25-110mg για το μαύρο τσάι, 30-50mg για το πράσινο τσάι και λιγότερη για το λευκό τσάι. Λόγω της ύπαρξης καφεΐνης, η κατανάλωση τσαγιού έχει παρόμοια επίδραση στον οργανισμό με τον καφέ. Υπάρχουν διαθέσιμα δεδομέναγια την απέκκριση στο γάλα, καθώς η καφεΐνη και άλλα συστατικά του τσαγιού μετρήθηκαν στο μητρικό γάλα μετά από κατανάλωση φυτικών ροφημάτων. Γι’ αυτό συστήνεται η ελεγχόμενη κατανάλωση τσαγιού (ιδιαίτερα μαύρου τσαγιού) κατά τη διάρκεια του θηλασμού.
Μέντα – Μίνθη
Υπάρχουν αρκετά είδη μέντας με διαφορές στη σύνθεση και τις ιδιότητες της. Χρησιμοποιούνται τααποξηραμένα φύλλα. Τα κύριασυστατικά της μέντας, μενθόλη
και 1-8-κινεόλη και φλαβονοειδή απεκκρίνονται στο μητρικό γάλα σε ελάχιστες ποσότητες. Παραδοσιακά λαμβάνεται με τη μορφή ροφήματος από το στόμα, ως σπασμολυτικό σε δυσπεψία, ευερέθιστο έντερο και μετεωρισμό. Σκευάσματα μέντας μπορούν να εφαρμοσθούν πάνω στο δέρμα για ανακούφιση από κνησμό ή πόνο, ενώ η
εισπνοή υδρατμών από διάλυμα μέντας ανακουφίζουν από το τον
βήχα.
Χρησιμοποιείται ευρέως στη γαλουχία ως ηρεμιστικό, χαλαρωτικό ή αντιεμετικό. Ενδέχεται να προκαλεί μείωση της παραγωγής γάλακτος και παραδοσιακά χρησιμοποιείται στον απογαλακτισμό, χωρίς τεκμηριωμένα στοιχεία για αυτή την κλινική χρήση. Δεδομένου ότι το ρόφημα μέντας είναι μη τοξικό σε κατάλληλη δόση
και με μικρή απέκκριση στο μητρικό γάλα, η μέτρια κατανάλωση θεωρείται ασφαλής κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Οι μαγειρικές και αρωματικές χρήσεις είναι συμβατές με το θηλασμό.
Τσάι του βουνού ή Σιδερίτης
Το τσάι του βουνού είναι ένα ιδιαίτερα αγαπητό βότανο, προσφιλές σε όλες τις Μεσογειακές χώρες, ειδικά τους χειμερινούς μήνες. Η επιστημονική του ονομασία είναι σιδερίτης και έχουν καταγραφεί πάνω από 100 διαφορετικά είδη, εκ των οποίων τα 17
φυτρώνουν αποκλειστικά στηνΕλλάδα:
- Σιδηρίτης η διάτρητη στο Άγιο Όρος (Sideritis perfoliata)
- Σιδηρίτης η λαθραία στον Ταΰγετο (Sideritis clandestina),
- Σιδηρίτης η συριακή στη Κρήτη (Sideritis syriaca),
- Σιδηρίτης η σκαρδική στον Όλυμπο (Sideritis scardica),
Χρησιμοποιούνται οι ανθισμένες κορυφές του φυτού. Περιέχει φλαβονοειδή, διτερπένια, αιθέριο έλαιο, λιγνάνες, στερόλες, κουμαρίνες και ιριδοειδή. Οι ιδιότητες που του αποδίδονται ως αντιφλεγμονώδες, αντισπασμωδικό, αντιβηχικό, χωνευτικό και αντιμικροβιακό δεν είναι τεκμηριωμένες. Είναι ένα φυτό που στερείται τοξικότητας και η μέτρια κατανάλωση είναι συμβατή με το θηλασμό.
Λουίζα
Τα φύλλα του θάμνου χρησιμοποιούνται για πολλούς σκοπούς, φαρμακευτικούς, γαστρονομικούς και αρωματικούς.
Χρησιμοποιείται επίσης ως αφέψημα, ή προστίθεται σε τσάι για να δώσει γεύση λεμονιού. Έχει ιδιότητες θεραπευτικές έναντι του μύκητα Candida albicans. Περιέχει φλαβονοειδή, αιθέριο έλαιο που είναι πλούσιο σε κιτράλη και περτένια. Δεν έχουν βρεθεί δεδομένα σχετικά με την απέκκριση του στο μητρικό γάλα. Λόγω έλλειψης τοξικότητας, η περιστασιακή ή μέτρια κατανάλωση κατά τη διάρκεια του θηλασμού θεωρείται ότι είναι χαμηλού ή μηδενικού κινδύνου.
Τίλιο ή φλαμούρι, Φιλύρα
Χρησιμοποιούνται οι ταξιανθίες και τα βράκτια του δέντρου. Περιέχει φλαβονοειδή, αιθέρια έλαια και τανίνες. Είναι φυτό που χρησιμοποιείται ευρέως σε πολλούςπολιτισμούς σε αφεψήματα και εκχυλίσματα λόγω της αντιβηχικής και ήπιας ηρεμιστικής του δράσης. Δεδομένης της έλλειψης τοξικότητας, η μέτρια κατανάλωση είναι συμβατή με το θηλασμό.
Φασκόμηλο ή Σάλβια η φαρμακευτική
Το Salvia officinalis ή το κοινό φασκόμηλο είναι ένα από τα 900 είδη φυτών που ανήκουν στο γένος Salvia. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και οι ανθισμένες κορυφές αυτού του ποώδους είδους που προέρχεται από τη Μεσόγειο. Περιέχει θουγιόνη, καμφορά και κινεόλη, φαινολικά οξέα, τερπένια, φλαβονοειδή και τανίνες. Η θουγιόνη και η καμφορά είναι νευροτοξικές και μπορεί να προκαλέσουν επιληπτικές κρίσεις.
Η συγκέντρωσή τους ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με την εποχή και την περιοχή προέλευσης. Το φασκόμηλο χρησιμοποιείται παραδοσιακά, για τη μείωση της παραγωγής γάλακτος, χωρίς όμως αυτή του η δράση να επιβεβαιώνεται από ερευνητικά δεδομένα.
Συνεπώς, λόγω αυτών των δεδομένων δεν συστήνεται η κατανάλωση του κατά τη διάρκεια του θηλασμού.
Χαμομήλι ή Μαρτικάρια η περιτμημένη-Χαμαίμηλον
Η ετυμολογία του είναι από το αρχαίο χαμαίμηλον, από το «χαμαί» (χάμω, κάτω στο χώμα, στη γη) και το «μη~λον» επειδή η μυρωδιά των ανθέων θυμίζει αυτήν του μήλου. Υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη χαμομηλιού με παρόμοιες ιδιότητες, το συνηθισμένο ή γλυκό χαμομήλι (Matricaria recutita ή Chamomilla recutita) και το ρωμαϊκό, αγγλικό ή πικρό χαμομήλι, (Anthemisnobilis ή Chamaemelumnobile). Περιέχει αιθέρια έλαια, σεσκιτερπένια, φλαβονοειδή, λακτόνες και τανίνες.
Αυτό το φυτό χρησιμοποιείται ευρέως σε πολλούς πολιτισμούς. Δεδομένης της έλλειψης τοξικότητας στις συνήθεις δόσεις, η μέτρια κατανάλωση θεωρείται συμβατή με το θηλασμό.
