19/5/2025
Όταν οι ερημίτες καβούρια καλούνται να διαλέξουν ανάμεσα σε δύο άδεια κοχύλια, ξέρουν ποιο είναι το πιο κατάλληλο για σπίτι τους. Εκτός αν έχουν καταπιεί μικροπλαστικά. Τότε, μπερδεύονται και κάνουν επιλογές που μπορεί να τους κοστίσουν τη ζωή.
Το φαινόμενο αυτό, όπως σημειώνεται στο επιστημονικό περιοδικό NewScientist, δεν περιορίζεται σε αυτά: σε όλο το ζωικό βασίλειο, μικροσκοπικά κομμάτια πλαστικού φαίνεται πως επηρεάζουν τη συμπεριφορά και διαταράσσουν τη γνωστική λειτουργία.
Τα ευρήματα αυτά είναι ανησυχητικά και για τον άνθρωπο. Τα λεγόμενα μικροπλαστικά βρίσκονται παντού: από το χιόνι της Αρκτικής ως το τροπικό δάσος του Αμαζονίου. Ακόμα χειρότερα, βρίσκονται στα τρόφιμά μας.
«Όταν ανοίγουμε το καπάκι ενός πλαστικού μπουκαλιού, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε γεμίζουμε το νερό που θα πιούμε με μικρά κομμάτια πλαστικού», λέει η Tamara Galloway, οικοτοξικολόγος στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ.
Υπολογίζεται ότι καταναλώνουμε περίπου 52.000 σωματίδια μικροπλαστικών τον χρόνο – ή 121.000 αν συνυπολογίσουμε και αυτά που εισπνέουμε. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν πως κάποια από αυτά καταφέρνουν να διαπεράσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό – το φυσικό «τείχος» που προστατεύει τον εγκέφαλο από τοξίνες.
Αν και δεν μπορούμε να κάνουμε πειράματα σε ανθρώπους όπως σε ζώα, οι ενδείξεις από μελέτες σε ποντίκια, μέλισσες και ψάρια δείχνουν ότι τα μικροπλαστικά επηρεάζουν τη μνήμη, τη μάθηση και την κοινωνική συμπεριφορά. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι μεγαλύτερες ποσότητες μικροπλαστικών στον ανθρώπινο εγκέφαλο σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για νευρολογικές παθήσεις, όπως η άνοια.
Η αρχή του… κακού
Η ιστορία ξεκινά το 1907, όταν ο Λέο Μπέικελαντ κατασκεύασε το πρώτο συνθετικό πλαστικό, το βακελίτη. Από τη δεκαετία του ’50 και μετά, η παραγωγή εκτοξεύτηκε. Μέχρι το 2017 είχαμε παραγάγει 9,2 δισεκατομμύρια τόνους πλαστικών. Σύμφωνα πάντα με το New Scientist, λιγότερο από το 10% ανακυκλώνεται. Τα υπόλοιπα καταλήγουν σε χωματερές, ποτάμια, ωκεανούς, ακόμη και στις καλλιέργειες.
Με την έκθεση στον ήλιο, το νερό και τον αέρα, τα πλαστικά διασπώνται σε όλο και μικρότερα κομμάτια. Όταν η διάμετρός τους πέσει κάτω από 5 χιλιοστά, τα αποκαλούμε μικροπλαστικά. Όταν πέσει κάτω από 0,001 χιλιοστά, είναι νανοπλαστικά. Όσο μικρότερα είναι, τόσο πιο εύκολα περνούν στον οργανισμό — μέσω του φαγητού, του νερού ή της αναπνοής — και φτάνουν ακόμη και στον εγκέφαλο.
Μικροπλαστικά στον εγκέφαλο των ζώων και των ανθρώπων
Η μελέτη με τα καβούρια ερημίτες αποκάλυψε πως όταν εκτίθενται σε νερό με πολυαιθυλένιο (το πλαστικό που βρίσκουμε σε σακούλες και συσκευασίες), χάνουν την ικανότητά τους να επιλέγουν σωστά. Ποντίκια που καταναλώνουν μικροπλαστικά ξεχνούν πιο εύκολα. Αντί να αναγνωρίζουν ένα ξύλινο αντικείμενο που έχουν δει την προηγούμενη μέρα, το αντιμετωπίζουν σαν καινούριο. Επιπλέον, αντιδρούν απερίσκεπτα σε αρπακτικά — αντί να απομακρυνθούν, τα πλησιάζουν.
Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται σε ψάρια που δυσκολεύονται να πλοηγηθούν προς την τροφή, σε γαρίδες που γίνονται υπερδραστήριες και σε μέλισσες που αδυνατούν να μάθουν ή να θυμηθούν μυρωδιές συνδεδεμένες με τροφή. Όταν επιστήμονες χορήγησαν σε μέλισσες μικροπλαστικά αναμεμειγμένα με ζάχαρη, βρήκαν τα σωματίδια μέσα στον εγκέφαλό τους.
Τα μικροπλαστικά έχουν βρεθεί και σε εγκέφαλους ποντικών μόλις 2 ώρες και 20 λεπτά μετά την κατάποση. Πλέον, γνωρίζουμε ότι περνούν και στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Σε μελέτη του 2024, αναλύθηκαν ιστοί από εγκεφάλους δεκάδων ανθρώπων που είχαν φύγει από τη ζωή. Βρέθηκαν μικροπλαστικά – κυρίως πολυαιθυλένιο – με τα επίπεδά τους να έχουν αυξηθεί κατά 50% μεταξύ 2016 και 2024. Σε κάποιες περιπτώσεις, η ποσότητα αντιστοιχούσε ακόμη και σε 7 γραμμάρια πλαστικού — όσο περίπου τρία καπάκια μπουκαλιών ή ένα τυπικό πλαστικό κουταλάκι.
Σπάνε οι «γραμμές άμυνας» του εγκεφάλου
Ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός φαίνεται να μην είναι πλέον επαρκές εμπόδιο. Ακόμα χειρότερα, τα μικροπλαστικά τον καθιστούν πιο διαπερατό. Όταν φτάσουν στον εγκέφαλο, ενεργοποιούν τα μικρογλοία — τα κύτταρα του ανοσοποιητικού του εγκεφάλου.
Αυτά, προσπαθώντας να τα απομακρύνουν, διογκώνονται και μπλοκάρουν τη ροή του αίματος. Επιπλέον, προκαλούν φλεγμονές που βλάπτουν τα νευρικά κύτταρα. Σε ποντίκια, αυτό έχει συσχετιστεί με κατάθλιψη, κοινωνική απόσυρση και χαμηλότερα επίπεδα νευροδιαβιβαστών, όπως η οξυτοκίνη και η ακετυλοχολίνη – ουσίες κρίσιμες για την κοινωνικότητα και τη μνήμη.
Όμως η ζημιά δεν περιορίζεται στον εγκέφαλο. Τα μικροπλαστικά φαίνεται να επηρεάζουν και τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου, διαταράσσοντας τη μικροβιακή ισορροπία στο έντερο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη σωματική και την ψυχική υγεία. Σε καλλιέργειες ανθρώπινων εγκεφαλικών κυττάρων, μεγάλες ποσότητες μικροπλαστικών προκάλεσαν εκτεταμένο κυτταρικό θάνατο. Σε μικρότερες δόσεις, τα κύτταρα αλλοιώθηκαν και υπέστησαν φλεγμονές.
Η έκθεση ποντικιών σε μικροπλαστικά προκάλεσε αλλαγές παρόμοιες με τη νόσο Αλτσχάιμερ και τα πρώτα στοιχεία σε ανθρώπους είναι ανησυχητικά. Σε μελέτη του 2024 στην Κίνα, ηλικιωμένοι που έκαναν εκτεταμένη χρήση πλαστικών σκευών είχαν 24% υψηλότερο κίνδυνο ήπιας γνωστικής έκπτωσης. Άλλες μελέτες δείχνουν πως άτομα με άνοια έχουν περισσότερα μικροπλαστικά στον εγκέφαλό τους.
Πώς να μειώσετε την έκθεση στα μικροπλαστικά
Αν και πολλά πειράματα σε ζώα χρησιμοποιούν επίπεδα μικροπλαστικών υψηλότερα από αυτά που συναντάμε στο περιβάλλον, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι συνέπειες για τον άνθρωπο μπορεί να είναι χειρότερες – λόγω της συνεχούς έκθεσης.
Δυστυχώς τα πλαστικά υπάρχουν παντού: στα ρούχα, στα τρόφιμα, στη συσκευασία, ακόμα και στα φακελάκια του τσαγιού.
Ωστόσο, όπως σημειώνουν ειδικοί στο New Scientist, υπάρχουν τρόποι για να μειώσουμε την έκθεσή μας: αποφυγή πλαστικών δοχείων για μαγείρεμα ή αποθήκευση φαγητού, αγορά βιολογικών προϊόντων και κατανάλωση τροφών πλούσιων σε βιταμίνη Ε (όπως αμύγδαλα, σπανάκι και μπρόκολο), η οποία μπορεί να περιορίσει τη φλεγμονή.
Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι τα προβιοτικά ίσως ενισχύουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, οπότε εκτός από τα υπόλοιπα οφέλη τους, συγκαταλέγονται και στα «όπλα» κατά των μικροπλαστικών. Το συμπέρασμα είναι σαφές: «Είμαστε γεμάτοι πλαστικό», λέει η Galloway. «Δεν ξέρουμε ακόμη τι ακριβώς προκαλεί, αλλά πρέπει να το μάθουμε».
Πηγή: https://www.oloygeia.gr
Πηγή φωτογραφίας: https://secure.gravatar.com
