Ποια η διαφορά μεταξύ του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας

22/5/2025

Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι δύο διαφορετικές καταστάσεις υγείας που σχετίζονται με την αυξημένη σωματική μάζα πάνω από τα όρια που θεωρούνται κατάλληλα για το κάθε άτομο.

Η παχυσαρκία αποτελεί πιο σοβαρή μορφή υπερβάλλοντος σωματικού λίπους και θεωρείται χρόνια πάθηση. Αντίθετα, το υπερβολικό βάρος συνεπάγεται μικρότερο κίνδυνο για την υγεία, αν και παραμένει ανησυχητικό.

Πώς μετράμε το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία;

Ένας τυπικός και διαδεδομένος δείκτης για να διαπιστώσει κάποιος εάν είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος είναι Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), αν και δεν είναι πάντα ακριβής και τα τελευταία χρόνια αμφισβητείται η χρήση του. Εναλλακτικά χρησιμοποιούνται μετρήσεις όπως το ποσοστό σωματικού λίπους, η περιφέρεια μέσης, ο λόγος μέσης-γοφών και το πάχος δερματικών πτυχών.

Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)
Ο Δείκτης Μάζας Σώματος συσχετίζει τα κιλά ενός ατόμου με το ύψος του. Βάσει ενός τύπου υπολογίζεται ο ΔΜΣ, ο οποίος έχει τέσσερις κατηγορίες:

• Λιποβαρής: Κάτω από 18,5
• Φυσιολογικό βάρος: 18,5 έως 24,9
• Υπερβολικό βάρος: 25 έως 29,9
• Παχυσαρκία: Πάνω από 30

Πώς υπολογίζεται ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ):

1. Υπολογίστε το βάρος σας σε κιλά
2. Υπολογίστε το ύψος σας σε μέτρα
3. Διαιρέστε το βάρος με το ύψος στο τετράγωνο

Ο τύπος για τον υπολογισμό του ΔΜΣ είναι ο εξής:

Για παράδειγμα, αν ζυγίζεις 70 κιλά και έχεις ύψος 1,75 μέτρα, ο υπολογισμός γίνεται ως εξής:

Ποσοστό Σωματικού Λίπους (BFP)
Το Ποσοστό Σωματικού Λίπους (BFP) θεωρείται πλέον πως είναι καλύτερος δείκτης από τον ΔΜΣ για την υγεία του ατόμου, καθώς κάνει διάκριση μεταξύ λίπους και μυών. Δύο άτομα με τον ίδιο ΔΜΣ μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικά ποσοστά σωματικού λίπους και άρα τελείως διαφορετική κατάσταση υγείας.

Ο δείκτης μετράει το ποσοστό του βάρους που προέρχεται από λίπος. Για παράδειγμα ένα άτομα 70 κιλών με 30% λίπος σημαίνει 21 κιλά σωματικού λίπους.

Ένα υγιές εύρος

• Για γυναίκες είναι 21–32%
• Για άνδρες είναι 8–20%

Μεθοδολογίες μέτρησης του BFP περιλαμβάνουν:

• Βιοηλεκτρική εμπέδηση (Λιπομέτρηση)
• Απεικονιστικές εξετάσεις (DEXA)
• Υδροστατική ζύγιση

Περιφέρεια Μέσης
Αυτός ο δείκτης εστιάζει στο σπλαχνικό (κοιλιακό) λίπος, το οποίο βάσει ερευνών έχει συνδεθεί με προβλήματα υγείας, ακόμη και αν το βάρος ενός ατόμου φαίνεται φυσιολογικό. Μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερο κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις, διαβήτη και μεταβολικό σύνδρομο, μια ομάδα παθήσεων που επηρεάζουν τον μεταβολισμό.

Το όριο κινδύνου για την υγεία, με βάση την περιφέρεια μέσης, είναι

• Πάνω από 90 εκατοστά για γυναίκες
• Πάνω από 100 εκατοστά για άνδρες

Αναλογία Μέσης-Γοφών (WHR)
Η αναλογία μέσης – γοφών (WHR) συγκρίνει το μέγεθος της μέσης με το μέγεθος των γοφών για να εκτιμήσει την ποσότητα λίπους σε όλο το σώμα σας. Για να βγάλετε τον σχετικό δείκτη διαιρείτε τη μέτρηση της μέσης σας με τη μέτρηση των γοφών σας.

Ένα αποτέλεσμα πάνω από 0,85 για γυναίκες και 0,90 για άνδρες σημαίνει ότι έχετε περισσότερο λίπος γύρω από την κοιλιά σας και αυτό συνδέεται με κινδύνους για την υγεία σας, όπως προαναφέρθηκε και στον δείκτη για την περιφέρεια μέσης.

Μέτρηση υποδόριου λίπους
Σε αυτή τη μέθοδο με χρήση ειδικών δαγκανών μετριέται το υποδόριο λίπος, δηλαδή του στρώματος λίπους κάτω από το δέρμα. Η μέτρηση αφορά συγκεκριμένες περιοχές του σώματος, όπως  οι τρικέφαλοι, η κοιλιά ή οι μηροί. Είναι χρήσιμο για παρακολούθηση αλλαγών με την πάροδο του χρόνου.

Κίνδυνοι για την υγεία

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα δεδομένα, σχεδόν το 38% των ενηλίκων στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται υπέρβαροι και 25% παχύσαρκοι. Συνολικά δηλαδή περίπου το 63% των ενηλίκων είναι είτε υπέρβαροι είτε παχύσαρκοι. Βάσει φύλου, υπέρβαροι είναι το 44% των ανδρών και σχεδόν το 31% των γυναικών, ενώ τα ποσοστά της παχυσαρκίας είναι παρόμοια για άνδρες και γυναίκες, περίπου 25%.

Τα υψηλά αυτά ποσοστά έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και απαιτούν στοχευμένες παρεμβάσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου, καθώς τόσο η παχυσαρκία όσο και το υπερβολικό βάρος σχετίζονται με:

• Διαβήτη τύπου 2. Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2. Ωστόσο η απώλεια 5–10% του βάρους και 150 λεπτά άσκησης την εβδομάδα μειώνουν τον κίνδυνο κατά πάνω από 50%.
• Καρδιοπάθειες. Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης αρκετών διαφορετικών καρδιακών παθήσεων, όπως στεφανιαία νόσος, υπέρταση, καρδιακή ανεπάρκεια και κολπική μαρμαρυγή.
• Εγκεφαλικά Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εγκεφαλικών επεισοδίων έως και 78%.
• Καρκίνοι. Μελέτες έχουν διαπιστώσει μια συσχέτιση της αύξησης του κινδύνου για καρκίνο, σε άνδρες και γυναίκες, με την παχυσαρκία και το αυξημένο βάρος.
• Γονιμότητα. Η παχυσαρκία συνδέεται με υπογονιμότητα και μειωμένα ποσοστά επιτυχίας σε εξωσωματική γονιμοποίηση. Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται σε φλεγμονή, αντίσταση στην ινσουλίνη και ορμονικές ανισορροπίες λόγω της παχυσαρκίας.
• Ψυχική Υγεία. Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης άγχους και κατάθλιψης. Μελέτες δείχνουν μια ισχυρή σχέση μεταξύ του βάρους και της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής.
• Επιπλοκές εγκυμοσύνης: Μελέτες δείχνουν ότι το 60% των ατόμων που εμφανίζουν υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν υψηλότερο κίνδυνο επιπλοκών όπως καισαρική τομή, αποβολή, θνησιγένεια, πρόωρο τοκετό, θρόμβους αίματος κ.α.

Τα τέσσερα επίπεδα σοβαρότητας της παχυσαρκίας

Η σοβαρότητα της κατάστασης προσδιορίζεται με βάση τον ΔΜΣ:

• Υπερβολικό βάρος: 25–29.9 (χαμηλός κίνδυνος επιπλοκών)
• Παχυσαρκία Τάξης 1: 30–34.9 (χαμηλός κίνδυνος)
• Παχυσαρκία Τάξης 2: 35–39.9 (μέτριος κίνδυνος)
• Παχυσαρκία Τάξης 3 ή νοσογόνος παχυσαρκία: ≥40 (υψηλός κίνδυνος)

Επιλογές αντιμετώπισης

Η απώλεια 5–10% του σωματικού βάρους μπορεί να μειώσει αισθητά τους κινδύνους. Η θεραπεία εξατομικεύεται ανάλογα με την ηλικία, το σωματότυπο, το επίπεδο δραστηριότητας και άλλους παράγοντες κινδύνου:

• Διατροφή: Προτίμηση σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, άπαχη πρωτεΐνη και υγιή λιπαρά. Χρήσιμα πλάνα: Μεσογειακή δίαιτα, DASH.
• Άσκηση: Τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας έντασης ή 75 λεπτά υψηλής έντασης την εβδομάδα.
• Ύπνος: Επιδιώκετε 7–8 ώρες ποιοτικού ύπνου τη νύχτα.
• Συμπεριφορική θεραπεία: Ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση και διαχείριση της σχέσης με το φαγητό.
• Φαρμακευτική αγωγή: Χορηγείται όταν η δίαιτα και η άσκηση δεν αρκούν.
• Χειρουργικές επεμβάσεις: Περιλαμβάνουν τοποθέτηση γαστρικού δακτυλίου, μπαλονιού ή βαριατρικές επεμβάσεις.

Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι διαδεδομένα προβλήματα με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Η μέτρηση με ΔΜΣ είναι χρήσιμη, αλλά η ολοκληρωμένη εικόνα απαιτεί πρόσθετες μεθόδους. Αν και οι δύο καταστάσεις εγκυμονούν κινδύνους, η παχυσαρκία ενέχει μεγαλύτερη σοβαρότητα και απαιτεί άμεση αντιμετώπιση.

Η σωστή υποστήριξη από επαγγελματίες υγείας, η αλλαγή τρόπου ζωής και –όταν χρειάζεται– οι ιατρικές ή χειρουργικές παρεμβάσεις, μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής.