30/10/2022
Συνήθως σκεφτόμαστε τον πόνο ως μια αμιγώς σωματική εμπειρία: το αποτέλεσμα ότι κάτι πάει στραβά στον οργανισμό μας ή ότι υπάρχει κάποιου τύπου τραυματισμός στο σώμα.
Αλλά τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια: ο πόνος είναι μια σωματική αίσθηση, αλλά είναι επίσης απίστευτα συνδεδεμένος με παράγοντες, όπως τα συναισθήματα και η ψυχολογία μας.
Επηρεάζεται επίσης από πράγματα που δεν σχετίζονται εξ ολοκλήρου με εμάς, όπως ο καιρός ή η ώρα της ημέρας. Μάλιστα, είναι μια απίστευτα περίεργη, δυσνόητη εμπειρία συνολικά.
Τι είναι ο πόνος
Λαμβάνοντας υπόψη ότι τον αισθάνονται σχεδόν όλοι στον πλανήτη, ο πόνος είναι ένα εκπληκτικά περίεργο και σύνθετο φαινόμενο.
“Ο πόνος είναι αυτό που ονομάζουμε βιοψυχοκοινωνική εμπειρία”, λέει ο Rocío de la Vega, ερευνητής ψυχολογίας στο Ινστιτούτο Βιοϊατρικής Έρευνας της Μάλαγα και στο πανεπιστήμιο της πόλης. Με άλλα λόγια, εξήγησε, “ο πόνος έχει στοιχεία που έχουν να κάνουν με το σώμα και τον εγκέφαλό μας… αλλά [υπάρχει επίσης] και μια κοινωνική διάσταση σε αυτόν”.
Δεν είναι ότι δεν υπάρχει αντικειμενικός ορισμός: η Διεθνής Ένωση για την Μελέτη του Πόνου (IASP) αναθεώρησε τον ορισμό της για τον πόνο το 2020 ως “μια δυσάρεστη αισθητηριακή και συναισθηματική εμπειρία που σχετίζεται ή μοιάζει με αυτήν που σχετίζεται με την πραγματική ή την πιθανή βλάβη των ιστών”.
Ωστόσο, όπως τόνισε ο de la Vega, υπάρχουν μερικά προβλήματα με αυτήν την περιγραφή. Κάποιοι πόνοι δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με βλάβη ιστών. Μάλιστα ένας πόνος μπορεί να γίνει αισθητός σε ιστό που δεν υπάρχει καν! Ο νευροπαθητικός πόνος προκαλείται από νευρική βλάβη και δεν είναι πλήρως κατανοητός ακόμη. Άλλοι πόνοι είναι ψυχολογικοί, ενώ και ο χρόνιος πόνος μπορεί μερικές φορές να είναι δύσκολο να προσδιοριστεί.
“Με τον χρόνιο πόνο ο εγκέφαλός μας λέει διαρκώς ότι κάτι δεν πάει καλά”, είπε ο de la Vega, “αλλά πολλές φορές δεν υπάρχει βλάβη στους ιστούς ή δεν υπάρχει κίνδυνος γενικότερα”.
Έτσι, ίσως ο επίσημος ορισμός να μην μπορεί να περιγράψει κάθε πόνο. Άλλωστε, ο πόνος είναι μια έντονα προσωπική εμπειρία και είναι εμφανώς δύσκολο να περιγραφεί εξωτερικά. Φυσικά, υπάρχουν παρατηρήσιμες φυσικές αντιδράσεις και διεργασίες που περνά το σώμα για να δημιουργήσει αυτό που βιώνουμε ως πόνο.
Τότε είναι που “εξειδικευμένοι υποδοχείς πόνου, που ονομάζονται nociceptors στέλνουν ένα ηλεκτρικό σήμα στον νωτιαίο μυελό και μέχρι τον εγκέφαλο”, είπε η Jessi Cucinello-Ragland, που μελετά τον πόνο και τον εθισμό στο Τμήμα Φυσιολογίας του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Λουιζιάνα. “Μια δέσμη διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου λαμβάνει αυτό το σήμα και επικοινωνούν μεταξύ τους για να αναγνωρίσουν ότι πράγματι αισθάνεστε πόνο”.
Αλλά όπως είδαμε, η καθαρά αισθητηριακή απόκριση στη βλάβη των ιστών, γνωστή ως παθολογία, δεν είναι όλη η ιστορία. “Υπάρχουν ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που συμβάλλουν στον πόνο και διαμορφώνουν την ατομική υποκειμενική εμπειρία πόνου κάθε ατόμου”, λέει η Cucinello-Ragland.
Γιατί νιώθουμε πόνο;
Ο πόνος, γενικά, δεν είναι μια ευχάριστη εμπειρία και υπάρχει ένας καλός λόγος γι’ αυτό: «Ο οξύς πόνος -άρα, ο πόνος που συμβαίνει μετά από ένα ατύχημα, ένα έγκαυμα ή έναν τραυματισμό- είναι ένα σήμα συναγερμού από τον εγκέφαλό μας«, είπε ο de la Vega.
“Ο εγκέφαλός μας μάς λέει, ‘ε, πρόσεχε! κάτι δεν πάει καλά, σταμάτα να το αγγίζεις αυτό ή σταμάτα να περπατάς, γιατί θα πληγωθείς’”, εξήγησε. “Οπότε είναι πολύ σοφό αυτό που έχει κάνει η φύση για εμάς: μας λέει ότι κινδυνεύουμε, επομένως πρέπει να ακούσουμε αυτόν τον πόνο”.
Στον πυρήνα του, λοιπόν, ο πόνος είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης. Ωστόσο, ρωτήστε οποιονδήποτε με πάθηση χρόνιου πόνου και πιθανότατα θα σας πει: ο πόνος δεν είναι πάντα τόσο χρήσιμο συναίσθημα. Αλλά κάποιες φορές το σύστημα του οργανισμού μας που μας ενημερώνει σχετικά δυσλειτουργεί. “Μερικές φορές δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος και δεν πρόκειται να τραυματιστούμε, αλλά παρόλα αυτά, υπάρχει ένας πόνος που μας προειδοποιεί χωρίς λόγο”.
Με τον χρόνιο πόνο, λοιπόν, η απάντηση στο “γιατί πονάω” είναι συχνά ένα “δεν είμαι σίγουρος”: θα μπορούσε να είναι νευρική βλάβη, κάποια υποκείμενη μακροχρόνια φυσική κατάσταση ή ακόμα και ένα σύμπτωμα ψυχικής ασθένειας. “Το στρες είναι μια πολύ κοινή συναισθηματική κατάσταση που μπορεί να συμβάλλει στην αντίληψη του πόνου”, επεσήμανε η Cucinello-Ragland.
“Ένας γονέας μπορεί να σηκώσει ένα αυτοκίνητο για να σώσει το παιδί του χωρίς να αισθάνεται πόνο, επειδή το στρες μειώνει την αντίληψή μας στον πόνο. Ωστόσο, το στρες μπορεί επίσης να ευαισθητοποιήσει τα νεύρα μας και να προκαλέσει την ενεργοποίηση των υποδοχέων πόνου ακόμα και όταν δεν αντιμετωπίζουμε ένα πραγματικό επώδυνο ερέθισμα”.
Εν τω μεταξύ, “ο πόνος και η κατάθλιψη είναι αμοιβαία συννοσηρά”, είπε ο de la Vega. “Ένα σύμπτωμα της κατάθλιψης που έχουν οι άνθρωποι μερικές φορές είναι ο πόνος και ένα πολύ κοινό σύμπτωμα των ατόμων με χρόνιο πόνο είναι η κατάθλιψη”.
Κατά κάποιον τρόπο, αυτό είναι λογικό, αλλά όχι και τόσο απλό: υπάρχουν στην πραγματικότητα συγκεκριμένοι μηχανισμοί σε όλον τον εγκέφαλο και το σώμα που συνδέουν την κατάθλιψη και τον χρόνιο πόνο. “Περιοχές στο μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου, το οποίο ελέγχει τα συναισθήματα, ενεργοποιούνται από αυτό το σήμα που προκαλεί πόνο στον εγκέφαλό σας”, είπε η Cucinello-Ragland.
Όπως ο πόνος μπορεί να πυροδοτήσει μια συναισθηματική απόκριση, το ίδιο ισχύει και στην αντίθετη κατεύθυνση: “Στα ζωικά μοντέλα, γνωρίζουμε ότι η χορήγηση της ορμόνης του στρες (κορτιζόλη) μπορεί να αυξήσει ή να μειώσει τον πόνο. Υπάρχει επίσης ανθρώπινη έρευνα που δείχνει ότι συναισθηματικές καταστάσεις όπως η λύπη ή ο θυμός στην πραγματικότητα αυξάνουν τον πόνο (σε ένα πειραματικό περιβάλλον). Τα συναισθήματά σας και η αντίληψη του πόνου είναι πολύ στενά συνδεδεμένα. Αυτός είναι και ο λόγος που μερικοί βρίσκουν τον πόνο ευχάριστο”.
Είναι ο πόνος χειρότερος σε διαφορετικές ώρες της ημέρας;
“Επειδή ο πόνος είναι μια συναισθηματική και αισθητηριακή εμπειρία, σχεδόν οτιδήποτε μας συμβαίνει μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που νιώθουμε τον πόνο”, είπε η Cucinello-Ragland.
Αυτό θα μπορούσε να είναι η ψυχολογική, η φυσική μας κατάσταση, ακόμη και περίεργα πράγματα όπως το αν μας εκτονώνει το να βρίζουμε μπορεί να επηρεάσει το πόσο δυνατά νιώθουμε τον πόνο. Τι γίνεται όμως με την ώρα της ημέρας; Μπορεί ο πόνος να αλλάξει ανάλογα με την ώρα της ημέρας;
“Εντοπίσαμε έναν κιρκάδιο ρυθμό ευαισθησίας στον πόνο”, λέει η Inès Daguet, η οποία μελετά την αντίληψη και την αξιολόγηση του πόνου στο Γαλλικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας:
“Στους υγιείς ανθρώπους οι χειρότερες ώρες της ημέρας για πόνο είναι στο μέσον της νύχτας (γύρω στις 04:00) και οι καλύτερες ώρες είναι στο μέσον του απογεύματος (γύρω στις 16:00)».
Ήταν ένα απροσδόκητο αποτέλεσμα. Και όσο περισσότερο οι ερευνητές έψαχναν για απαντήσεις, τόσο πιο ενδιαφέροντα πράγματα έβρισκαν. Η φυσική εξήγηση για το αποτέλεσμα θα ήταν να το συσχετίσουμε με τη στέρηση ύπνου. Είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι η έλλειψη ύπνου αυξάνει τον πόνο και ένας καλός βραδινός ύπνος μπορεί να κάνει… θαύματα για τους πόνους. Μάλιστα, η Daguet και οι συνεργάτες της ανακάλυψαν ότι οι οργανικές διεργασίες που σχετίζονται με τον ύπνο αντιπροσώπευαν μόνο το ένα πέμπτο της αισθητηριακής ευαισθησίας στον πόνο κατά τη διάρκεια του 24ώρου: τέσσερις φορές λιγότερο από την επίδραση του κιρκάδιου ρυθμού στις σωματικές διεργασίες.
“Αυτό το ποσοστό είναι εκπληκτικό”, είπε η Daguet, επικεφαλής μιας πρόσφατα δημοσιευμένης μελέτης που ανακάλυψε αυτόν τον καθημερινό κύκλο της αντίληψης του πόνου. “Πολλές προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει την επίδραση του ύπνου στην ευαισθησία στον πόνο. Επομένως περιμέναμε μια ισχυρή επίδραση του ύπνου στον πόνο. Από την άλλη πλευρά, ο αντίκτυπος του κιρκάδιου συστήματος σπάνια μελετήθηκε στις σωστές συνθήκες και επομένως είχε υποτιμηθεί έως τώρα”.
Είναι μια κατανοητή παράλειψη: η απόδειξη συνδέσεων του πόνου με τον κιρκάδιο ρυθμό είναι εμφανώς δύσκολη. Απαιτείται η τοποθέτηση των συμμετεχόντων στην μελέτη σε ένα εργαστηριακό περιβάλλον τόσο υψηλά ελεγχόμενο που είναι αδύνατο να γνωρίζουμε τι ώρα είναι. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μην υπάρχουν αλλαγές στη θερμοκρασία ή το φως, καμία κίνηση, ύπνος ή πρόσβαση στον κόσμο έξω από το εργαστήριο. Μόνο τότε, αφότου δηλαδή αφαιρεθεί οποιαδήποτε επιρροή από τον φυσικό κύκλο ημέρας-νύχτας (η οποία χρειάζεται απαραίτητα περισσότερες από 24 ώρες για να επιτευχθεί) μπορεί οποιαδήποτε βιολογική διαδικασία να αποδοθεί στον εσωτερικό ρυθμό του σώματος και όχι σε κάποιο εξωτερικό ερέθισμα.
Το πείραμα διήρκεσε 34 ώρες συνολικά: “Κάθε δύο ώρες, κάθε συμμετέχων λάμβανε τρεις θερμικές διεγέρσεις δύο δευτερολέπτων στο χέρι με τυχαία σειρά”, εξήγησε η Daguet. “Ωστόσο, για να αποφευχθεί η σύγκριση μεταξύ διεγέρσεων και επομένως πιθανού φαινομένου… εικονικού φαρμάκου, οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν ότι αυτές οι θερμοκρασίες ήταν διαφορετικές κάθε φορά”.
Γιατί ο πόνος είναι χειρότερος τη νύχτα;
Η εύρεση στοιχείων για ένα αποτέλεσμα και η εξήγησή του είναι πολύ διαφορετικές εργασίες και οι λόγοι πίσω από έναν κιρκάδιο ρυθμό αντίληψης του πόνου δεν είναι ακόμη σαφείς: “μπορούν να δοθούν πολλές εξηγήσεις”, είπε η Daguet.
“Προσωπικά πιστεύω ότι θα μπορούσε να υπάρχει σχέση με το γεγονός ότι αρχικά, εμείς (ως ζώα) έπρεπε να είμαστε πιο ευαίσθητοι τη νύχτα όταν κοιμόμασταν για να ξυπνήσουμε γρήγορα σε περίπτωση κινδύνου”, είπε.
Τούτου λεχθέντος, τα αποτελέσματα δεν είναι απρόσμενα, είπε ο de la Vega. “Κατά τον κιρκάδιο ρυθμό μας, πολλά πράγματα συμβαίνουν στο σώμα μας. Ένα από αυτά είναι η απελευθέρωση ορισμένων ορμονών: το πρωί έχουμε αύξηση κορτιζόλης και το βράδυ απελευθερώνουμε μελατονίνη. Αυτή είναι η δική μου… τρελή εικασία για τον λόγο που ο πόνος επιδεινώνεται το βράδυ”.
Η Cucinello-Ragland είχε μια παρόμοια εξήγηση: “Είναι πολύ λογικό ότι ο πόνος μπορεί να αλλάζει μέσα στον κιρκάδιο κύκλο, επειδή η κορτιζόλη ρυθμίζεται επίσης κιρκαδικά. Οι ασθενείς συχνά αναφέρουν χειρότερο πόνο τη νύχτα και μέρος αυτού οφείλεται στο ότι η κορτιζόλη είναι χαμηλότερη τη νύχτα. Αν και η κορτιζόλη είναι η ορμόνη του στρες, σε φυσιολογικά επίπεδα είναι επίσης αντιφλεγμονώδης, πράγμα που σημαίνει ότι τα χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης τη νύχτα μπορεί να επιδεινώσουν τον πόνο μας απλώς και μόνο επειδή δεν μπορούμε να αποκομίσουμε τα αντιφλεγμονώδη οφέλη της”.
Όσον αφορά την εξήγηση του φαινομένου στον πραγματικό κόσμο, υπάρχει ένας σημαντικός παράγοντας που δεν μπορεί να αγνοηθεί: ο δικός μας δύστροπος εγκέφαλος, επεσήμανε ο de la Vega: “Ξέρετε, τη νύχτα, στο σκοτάδι… τα ερεθίσματα από τα οποία συνήθως περικυκλωνόμαστε μειώνονται και αν έχουμε πόνο, αυτό μπορεί να γίνει πιο σημαντικό ερέθισμα. Δίνουμε περισσότερη προσοχή σε αυτό και το νιώθουμε πιο έντονα”.
Πηγή: https://www.iatropedia.gr
