Για πάνω από έναν αιώνα, το τεστ IQ θεωρήθηκε το μαγικό νούμερο που μπορούσε να απαντήσει στην ερώτηση «Πόσο έξυπνος είσαι;». Ένας δείκτης που μετρούσε τη νοημοσύνη, όπως ένα θερμόμετρο μετράει τη θερμοκρασία.

Όμως η αλήθεια είναι περισσότερο περίπλοκη και γύρω από το τεστ IQ αναπτύχθηκαν μια σειρά από ιστορικές παρανοήσεις, σκοτεινές ιδεολογίες, λανθασμένες αντιλήψεις και πολλά στερεότυπα. Μπορεί πραγματικά ένα νούμερο να «μετρήσει» το μυαλό μας;

Η σκοτεινή ιστορία του τεστ IQ;

Το πρώτο τεστ για τη μέτρηση του IQ αναπτύχθηκε από τον ψυχολόγο Άλφρεντ Μπινέ (αριστερά στη φωτογραφία) το 1904. Πίστευε ότι η νοημοσύνη σχετίζεται κυρίως με την κοινή λογική, αλλά είναι και συνδυασμός πολλών διαφορετικών δεξιοτήτων που επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον του ατόμου.

Έτσι δημιούργησε το τεστ του για να μετρήσει τις νοητικές ικανότητες Γάλλων μαθητών, με την ελπίδα ότι οι δάσκαλοι θα μπορούσαν να προσαρμόσουν τις μεθόδους διδασκαλίας τους ανάλογα με τις ανάγκες κάθε μαθητή.

Όταν η ιδέα των τεστ IQ έφτασε στην Αμερική, τα πράγματα άλλαξαν. Ενώ ορισμένοι ερευνητές συμμερίζονταν την άποψη του Μπινέ ότι η νοημοσύνη είναι επίκτητη και πολυδιάστατη, άλλοι πίστευαν πως πρόκειται για ένα μοναδικό χαρακτηριστικό που κληρονομείται γενετικά.

Αυτή η προσέγγιση οδήγησε τους υποστηρικτές της ευγονικής να υιοθετήσουν το IQ και τα τεστ νοημοσύνης για τους δικούς τους σκοπούς. Το νοσηρό τεστ IQ, που δημιουργήθηκε στην Αμερική από τον Λιούις Τέρμαν (στο κέντρο της φωτογραφίας) για την αριθμητική μέτρηση της νοημοσύνης, χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογηθούν εξαναγκαστικές στειρώσεις ανθρώπων υπό κρατική φροντίδα – όπως ασθενείς σε ψυχιατρικά ιδρύματα, τρόφιμοι σε ορφανοτροφεία ή φυλακές. Μέχρι το 1935, είχαν στειρωθεί τουλάχιστον 20.000 άνθρωποι στις ΗΠΑ.

Το 1922, ο Χάρι Λάφλιν (δεξιά στην φωτογραφία), διευθυντής του Eugenics Record Office, υποστήριξε ότι το IQ ήταν μόνο η αρχή και πως η Αμερική έπρεπε να «εξαλείψει το πιο άχρηστο δέκατο του πληθυσμού», περιλαμβάνοντας τους τυφλούς, τους κωφούς, τους φτωχούς και τους άστεγους.

Αν και οι περισσότερες πολιτείες δεν εφάρμοσαν αυτές τις προτάσεις, οι Ναζί στη Γερμανία τις υιοθέτησαν, προχωρώντας σε εκατοντάδες χιλιάδες στειρώσεις (σύμφωνα με εκτιμήσεις πάνω από 380.000), πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η χρήση των τεστ IQ για ευγονικούς σκοπούς είχε συχνά και φυλετικά κίνητρα. Μία από τις πιο γνωστές υποθέσεις της εποχής είναι η Buck v. Bell του 1927. Η 18χρονη Κάρι Μπακ, που είχε εισαχθεί αναγκαστικά σε ίδρυμα για «επιληπτικούς και πνευματικά καθυστερημένους», ήταν η πρώτη που επιλέχθηκε για στείρωση βάσει του σχετικού νόμου της Βιρτζίνια.

Ο Λάφλιν κατέθεσε ότι το IQ της Κάρι αντιστοιχούσε σε νοητική ηλικία 9 ετών, της μητέρας της 8, και ότι η κόρη της, ηλικίας μόλις 6 μηνών, παρουσίαζε τα ίδια «χαρακτηριστικά». Το Ανώτατο Δικαστήριο δεν δικαίωσε ποτέ την Κάρι.

Από την ευγονική στην αναθεώρηση της νοημοσύνης

Με την πάροδο των δεκαετιών, η επιστήμη επανήλθε στην αρχική θέση του Μπινέ: η νοημοσύνη δεν είναι απλώς γενετική, αλλά επίκτητη και πολυδιάστατη. Το 1984, ο ερευνητής Τζέιμς Φλιν ανακάλυψε ότι οι βαθμολογίες IQ αυξάνονταν σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες – ένα φαινόμενο που ονομάστηκε «Φαινόμενο Φλιν». Οι λόγοι περιλαμβάνουν:

  • καλύτερη εκπαίδευση,
  • πρόσβαση σε άφθονη πληροφορία,
  • μεγαλύτερη έκθεση σε νοητικά απαιτητικές δραστηριότητες,
  • βελτιωμένη υγεία και διατροφή.

Καθώς η έρευνα εξελίσσεται, τα τεστ IQ γίνονται πιο ποικίλα. Ο ψυχολόγος Χάουαρντ Γκάρντνερ ανέπτυξε ένα πολυδιάστατο τεστ που αξιολογεί όχι μόνο λεκτικές και μαθηματικές ικανότητες, αλλά και μηχανικές, μουσικές, σωματικές και κοινωνικές.

Ο Ρόμπερτ Στέρνμπεργκ δημιούργησε ένα άλλο τεστ που μετρά αναλυτική, δημιουργική και πρακτική νοημοσύνη — θεωρώντας ότι η τελευταία, δηλαδή η κοινή λογική, είναι καλύτερος δείκτης επαγγελματικής επιτυχίας από το παραδοσιακό IQ.

Μύθοι και αλήθειες γύρω από το IQ

Ο Ζακ Γκρεγκουάρ, ομότιμος καθηγητής Ψυχολογίας και Ψυχομετρίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβαίν, ένα από τα ιστορικότερα ακαδημαϊκά ιδρύματα της Ευρώπης, επισημαίνει ορισμένες από τις πιο συχνές παρανοήσεις γύρω από το IQ, επισημαίνοντας μύθους και αλήθειες σχετικά με τον περιβόητο δείκτη νοημοσύνης.

► Το IQ είναι απόλυτο μέτρο νοημοσύνης – ΛΑΘΟΣ

Το IQ θεωρείται συχνά ως αντικειμενικό μέτρο νοημοσύνης, αλλά δεν είναι. Η νοημοσύνη δεν είναι μια ιδιότητα που μπορεί να μετρηθεί απόλυτα. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, οι ερευνητές ανέπτυξαν τεστ που αξιολογούν διαφορετικές πτυχές — λεκτικές, οπτικοχωρικές, μνημονικές κ.ά.

Το τεστ IQ απλώς εκτιμά το επίπεδο του ατόμου συγκριτικά με τον μέσο όρο (100), μέσα σε ένα εύρος πιθανών λαθών. Για αυτό, κάθε αποτέλεσμα πρέπει να συνοδεύεται από διάστημα εμπιστοσύνης ±5 μονάδων και να ερμηνεύεται από ειδικό. Χωρίς επιμέρους ανάλυση, ο αριθμός από μόνος του δεν σημαίνει τίποτα.

► Χαμηλό IQ σημαίνει νοητική αναπηρία – ΛΑΘΟΣ

Περίπου το 68% του πληθυσμού έχει IQ μεταξύ 85 και 115. Ένα σκορ κάτω του 100 δεν σημαίνει αναπηρία. Μόνο τιμές κάτω του 70 μπορεί να θεωρηθούν ένδειξη πνευματικής ανεπάρκειας — αλλά ούτε αυτό αρκεί για διάγνωση χωρίς συμπληρωματικά τεστ. Παράγοντες όπως η κόπωση, η χρήση ουσιών ή μια ψυχική νόσος μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά το αποτέλεσμα.

► Όλοι πρέπει να ξέρουν το IQ τους – ΛΑΘΟΣ

Το IQ είναι πρωτίστως ένα κλινικό εργαλείο. Χρησιμοποιείται για την εκτίμηση πιθανής εγκεφαλικής βλάβης ή τη διερεύνηση γνωστικής έκπτωσης λόγω ηλικίας. Δεν έχει νόημα να ζητά κανείς απλώς τον αριθμό του IQ του για λόγους περιέργειας ή κύρους. Ακόμα και σε επαγγελματικό περιβάλλον, το IQ από μόνο του δεν προβλέπει επιδόσεις. Οι εξετάσεις, οι δεξιότητες και τα τεχνικά τεστ είναι πιο αξιόπιστοι δείκτες.

► Τα τεστ IQ δείχνουν διαφορές ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες – ΑΛΗΘΕΣ (με περιορισμούς)

Πριν από σαράντα χρόνια, οι γυναίκες είχαν χαμηλότερες επιδόσεις σε χωρικές δεξιότητες και υψηλότερες σε λεκτικές. Σήμερα, αυτές οι διαφορές έχουν εξαλειφθεί. Η μόνη σταθερή διαφορά που παραμένει είναι στην αντιληπτική ταχύτητα — την ικανότητα να εντοπίζει κανείς μικρές διαφορές — όπου τα κορίτσια συνεχίζουν να υπερέχουν.

► Το IQ εξαρτάται από το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον – ΑΛΗΘΕΣ

Η νοημοσύνη μπορεί να είναι εν μέρει έμφυτη, αλλά αναπτύσσεται μόνο σε ευνοϊκό περιβάλλον. Το σχολείο, η οικογένεια και οι κοινωνικές συνθήκες παίζουν καθοριστικό ρόλο. Δεν μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει μέτρηση IQ αποκομμένη από αυτά τα πλαίσια. Όπως ένα παιδί αθλητών έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει καλός αθλητής, έτσι και η ανάπτυξη της νοημοσύνης συνδέεται με το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το άτομο.

Βασικά συμπεράσματα

  • Το IQ δεν είναι αντικειμενικό μέτρο νοημοσύνης. Είναι σχετικό, περιορισμένο και υπόκειται σε σφάλματα.
  • Ένα IQ κάτω του 70 δεν αρκεί για διάγνωση νοητικής αναπηρίας χωρίς περαιτέρω αξιολόγηση.
  • Το τεστ IQ είναι κλινικό εργαλείο, όχι μέσο ταξινόμησης ή κοινωνικής αξιολόγησης.
  • Η νοημοσύνη συνδέεται με την εκπαίδευση, το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον.
  • Ο μέσος όρος IQ στη Δύση έχει αυξηθεί από τη δεκαετία του 1940 και έχει σταθεροποιηθεί στον 21ο αιώνα – δείχνοντας ενδεχομένως και τα όρια της ανθρώπινης εξέλιξης.

Πηγή: https://www.newsbeast.gr
Πηγή φωτογραφίας: https://secure.gravatar.com