Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες βρήκαν τρόπο να εντοπίσουν και να εξαλείψουν τα «κοιμώμενα» καρκινικά κύτταρα που κρύβονται μετά τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού και τα οποία ευθύνονται για την επανεμφάνιση της νόσου. Με τη χρήση ήδη υπαρχόντων φαρμάκων, κλινική δοκιμή έδειξε ότι ο κίνδυνος υποτροπής μπορεί να μειωθεί σχεδόν στο μηδέν, φέρνοντας νέα ελπίδα σε χιλιάδες ανθρώπους που ζουν με τον φόβο της επανεμφάνισης της νόσου.

Η έρευνα, με επικεφαλής επιστήμονες από το Abramson Cancer Center του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια και τη Perelman School of Medicine, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Medicine.

Η κρυφή απειλή της υποτροπής

Παρότι τα ποσοστά επιβίωσης από καρκίνο του μαστού βελτιώνονται συνεχώς χάρη σε καλύτερο έλεγχο και αποτελεσματικότερες θεραπείες, η νόσος παραμένει ανίατη όταν επανεμφανίζεται μετά την αρχική αντιμετώπιση. Περίπου το 30% των γυναικών και ανδρών βιώνουν υποτροπή, καταλήγοντας σε μια διαρκή μάχη με συνεχείς θεραπείες που δεν μπορούν να εξαλείψουν εντελώς τον καρκίνο.

Ορισμένοι τύποι, όπως ο τριπλά αρνητικός και ο HER2+, επανεμφανίζονται συχνά μέσα σε λίγα χρόνια, ενώ οι ER+ περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και δεκαετίες αργότερα. Μέχρι πρόσφατα, οι γιατροί δεν είχαν τρόπο να εντοπίσουν ποιοι ασθενείς κουβαλούσαν «λανθάνοντα» κύτταρα που τροφοδοτούν την υποτροπή, ούτε θεραπεία που θα μπορούσε να την αποτρέψει.

Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της κλινικής δοκιμής

Στην τυχαιοποιημένη δοκιμή Φάσης ΙΙ συμμετείχαν 51 επιζώντες καρκίνου του μαστού. Με τη χρήση υπαρχόντων φαρμάκων, τα λανθάνοντα καρκινικά κύτταρα εξαλείφθηκαν σε 80% των συμμετεχόντων.

Μετά από τρία χρόνια, το ποσοστό επιβίωσης χωρίς επιστροφή της νόσου ξεπέρασε το 90% σε όσους έλαβαν ένα φάρμακο και έφτασε στο 100% σε όσους έλαβαν και τα δύο φάρμακα μαζί.

«Ο φόβος της επιστροφής του καρκίνου βαραίνει πολλούς επιζώντες. Δεν ξέρουμε αν ή πότε θα επιστρέψει – αυτό το πρόβλημα θέλαμε να λύσουμε. Η μελέτη μας δείχνει ότι η πρόληψη μέσω παρακολούθησης και στοχευμένης θεραπείας των λανθανόντων κυττάρων είναι μια πολλά υποσχόμενη στρατηγική», ανέφερε η επικεφαλής της έρευνας, Δρ. Angela DeMichele.

Τα «κοιμώμενα» κύτταρα και γιατί διαφεύγουν από τους ελέγχους

Τα λεγόμενα λανθάνοντα ή «κοιμώμενα» καρκινικά κύτταρα (γνωστά και ως MRD – Minimal Residual Disease) παραμένουν σε αδράνεια σε ορισμένους ασθενείς μετά τη θεραπεία. Μπορούν να ενεργοποιηθούν χρόνια αργότερα, οδηγώντας σε μετάσταση.

Επειδή δεν είναι «ενεργά» καρκινικά κύτταρα και βρίσκονται διάσπαρτα στο σώμα, δεν εμφανίζονται στις συνήθεις απεικονιστικές εξετάσεις. Όταν όμως αρχίσουν να πολλαπλασιάζονται και να κυκλοφορούν στο αίμα, αυξάνεται ο κίνδυνος υποτροπής και μειώνεται η συνολική επιβίωση.

Ο Δρ. Lewis Chodosh, πρόεδρος της Έδρας Βιολογίας του Καρκίνου και βασικός συντάκτης της μελέτης, εξηγεί ότι αυτά τα κύτταρα μπορούν να παραμένουν ζωντανά επί δεκαετίες.

«Αυτό το στάδιο αδράνειας αποτελεί ευκαιρία για παρέμβαση, ώστε να τα εξαλείψουμε πριν επιστρέψουν ως επιθετική, μεταστατική νόσος. Παραδόξως, ανακαλύψαμε ότι ορισμένα φάρμακα που δεν έχουν αποτέλεσμα σε ενεργούς όγκους, είναι πολύ αποτελεσματικά σε αυτά τα λανθάνοντα κύτταρα», σημείωσε.

Αρχικά η ομάδα του Chodosh, με πειράματα σε ποντίκια, έδειξε ότι δύο φάρμακα που έχουν ήδη εγκριθεί από τον FDA για άλλες παθήσεις μπορούν να καθαρίσουν τα MRD, παρατείνοντας σημαντικά την επιβίωση χωρίς υποτροπή. Τα φάρμακα στοχεύουν μηχανισμούς όπως η αυτοφαγία και η σηματοδότηση mTOR, που επιτρέπουν στα κύτταρα να παραμένουν σε λανθάνουσα κατάσταση.

Η κλινική δοκιμή CLEVER

Η ομάδα της DeMichele ξεκίνησε με επιζώντες που είχαν ολοκληρώσει θεραπεία τα τελευταία πέντε χρόνια και είχαν καθαρές εξετάσεις. Έγινε έλεγχος στο μυελό των οστών τους για ανίχνευση λανθανόντων κυττάρων.

Όσοι βρέθηκαν θετικοί, συμμετείχαν στη δοκιμή CLEVER (Φάση ΙΙ), όπου έλαβαν είτε μονοθεραπεία με ένα από τα δύο φάρμακα είτε συνδυασμό και των δύο. Μέσα σε 6-12 μήνες τα κύτταρα καθαρίστηκαν στη μεγάλη πλειονότητα των ασθενών. Μετά από διάμεση παρακολούθηση 42 μηνών, μόνο δύο άτομα παρουσίασαν υποτροπή.

«Θέλουμε να δώσουμε στους ασθενείς κάτι καλύτερο από το “περιμένουμε και βλέπουμε” μετά τη θεραπεία», τόνισε η DeMichele. «Τα αποτελέσματα μας δείχνουν ότι είμαστε στον σωστό δρόμο».

Το επόμενο βήμα

Οι επιστήμονες ήδη προχωρούν σε δύο μεγαλύτερες μελέτες: τη δοκιμή ABBY (Φάση ΙΙ) και τη δοκιμή PALAVY (Φάση ΙΙ), που διεξάγονται σε πολλά αντικαρκινικά κέντρα στις ΗΠΑ. Οι έρευνες αυτές ανοίγουν τον δρόμο για μια νέα εποχή, όπου η υποτροπή του καρκίνου του μαστού μπορεί να αντιμετωπίζεται προτού καν ξεκινήσει.