13/8/2025
Νέα, αυξανόμενα στοιχεία δείχνουν μια διπλή εικόνα: ενώ οι συνολικοί δείκτες θνησιμότητας από καρκίνο παρουσιάζουν γενική πτώση, οι καρκίνοι που σχετίζονται με την παχυσαρκία γίνονται όλο και πιο συχνοί αλλά και οι θάνατοι από αυτούς έχουν αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια.
Μια εκτεταμένη έκθεση για τις τάσεις του καρκίνου στις ΗΠΑ, που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο, καταγράφει την άνοδο των καρκίνων συνδεόμενων με την παχυσαρκία. Μια ξεχωριστή μελέτη, που παρουσιάστηκε τον Ιούλιο στην Ετήσια Συνάντηση της Ενδοκρινολογικής Εταιρείας στο Σαν Φρανσίσκο, διαπίστωσε ότι οι θάνατοι από αυτούς τους καρκίνους έχουν υπερτριπλασιαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Ποιους καρκίνους αφορά και πόσο εκτεταμένο είναι το φαινόμενο
Στις μορφές καρκίνου που συσχετίζονται με την παχυσαρκία περιλαμβάνονται (συνολικά 13 τύποι) οι εξής: καρκίνος του οισοφάγου, καρκίνος του παχέος εντέρου και ορθού, μετεμμηνοπαυσιακός καρκίνος του μαστού, καρκίνος της μήτρας, της χοληδόχου κύστης, του άνω στομάχου, των νεφρών, του ήπατος, των ωοθηκών, του παγκρέατος, του θυρεοειδούς, το μηνιγγίωμα (εγκέφαλος) και το πολλαπλό μυέλωμα. Αυτοί οι 13 τύποι αντιπροσωπεύουν πλέον περίπου το 40% των νέων διαγνώσεων καρκίνου στις ΗΠΑ.
Παχυσαρκία: Δεύτερη νόσος πρόληψης μετά το κάπνισμα, αλλά με λιγότερη ευαισθητοποίηση
Η παχυσαρκία θεωρείται, μετά το κάπνισμα, μία από τις κύριες αιτίες καρκίνου που μπορούν να προληφθούν. Όμως, ενώ οι δημόσιες εκστρατείες κατά του καπνίσματος και η πτώση του ποσοστού των καπνιστών έχουν αποδώσει σημαντικά (το ποσοστό καπνίσματος στις ΗΠΑ μειώθηκε από περίπου 42% του πληθυσμού το 1965 σε 15% το 2015) η εξάπλωση της παχυσαρκίας δεν έχει αντιμετωπιστεί με τον ίδιο τρόπο. Τα ποσοστά παχυσαρκίας άλλαξαν δραματικά: από περίπου 13% το 1960 σε πάνω από 40% σήμερα.
Αυτό το μεταβαλλόμενο πλαίσιο εξηγεί εν μέρει γιατί, παρά τη συνολική μείωση ορισμένων μορφών καρκίνου (ιδιαίτερα αυτών που σχετίζονται με το κάπνισμα), οι καρκίνοι που συνδέονται με το υπερβάλλον βάρος αυξάνονται.
Η ανισορροπία μεταξύ ανδρών και γυναικών
Στοιχεία της έκθεσης του Απριλίου δείχνουν σημαντική διαφορά μεταξύ των φύλων. Ενώ οι συνολικές διαγνώσεις καρκίνου στους άνδρες έχουν μειωθεί (από το 2001 έως το 2013 και μετά σταθεροποιούνται), το ίδιο δεν ισχύει για τις γυναίκες. Οι διαγνώσεις καρκίνου στις γυναίκες αυξάνονταν ετησίως από το 2003 έως το 2021 και οι αυξήσεις παρατηρούνται σε όλες τις κυριότερες φυλετικές και εθνικές ομάδες από το 2017, ακόμα και όταν τα ποσοστά στους άνδρες αυτών των ομάδων παρέμεναν σταθερά.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου, οι γυναίκες κάτω των 50 ετών έχουν πλέον 82% περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με καρκίνο σε σχέση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας.
Ο Ethan Lazarus, MD, ειδικός στην ιατρική παχυσαρκίας στο Κολοράντο, επιβεβαιώνει την κλινική διάσταση του προβλήματος: «Μία από τις πιο συχνές παραπομπές μου είναι σε ογκολόγους», αναφέρει, περιγράφοντας ότι πολλοί από αυτούς ζητούν βοήθεια για την απώλεια βάρους ασθενών σε ύφεση, συχνά μετά από καρκίνο του μαστού. Τα δεδομένα δείχνουν επανειλημμένα ότι μεγαλύτερες ποσότητες λιπώδους ιστού αυξάνουν τον κίνδυνο υποτροπής· ενώ η απώλεια βάρους συσχετίζεται με βελτιωμένη επιβίωση, ειδικά στον καρκίνο του μαστού και του παχέος εντέρου.
Οι γυναίκες έχουν, συνολικά, υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας από τους άνδρες αλλά και υψηλότερα ποσοστά σοβαρής παχυσαρκίας, γεγονός που εξηγεί εν μέρει την αυξημένη επίπτωση των καρκίνων που σχετίζονται με την παχυσαρκία στις γυναίκες. Επιπλέον, αρκετοί από αυτούς τους καρκίνους είναι συγκεκριμένα γυναικείοι ή πολύ πιο συχνοί στις γυναίκες.
Τι βιολογία κρύβεται πίσω από τη σύνδεση παχυσαρκίας — καρκίνου;
«Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν ξέρει πραγματικά γιατί η παχυσαρκία προκαλεί καρκίνο», δηλώνει ο Scott Summers, PhD, συν-εκτελεστικός διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Διαβήτη και Μεταβολισμού στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ισχυρές υποψίες και πολλαπλές πιθανές οδοί:
Ο ρόλος των λιποκυττάρων και ο όρος «λιποπάθεια»
Ερευνητικές ομάδες υπογραμμίζουν ότι τα λιποκύτταρα δεν είναι παθητικό αποθηκευτικό υλικό· είναι ενεργά και μπορούν να επηρεάσουν το τοπικό και το συστηματικό περιβάλλον. Οι ειδικοί έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο «λιποπάθεια» (adipos + pathy) για να περιγράψουν το σημείο όπου ο λιπώδης ιστός αρχίζει να βλάπτει την υγεία.
Κατ’ αρχάς, υπάρχει ζήτημα εγγύτητας: σχεδόν όλοι οι καρκίνοι συνδεόμενοι με την παχυσαρκία εμφανίζονται σε ή κοντά σε περιοχές με μεγαλύτερη συγκέντρωση λιπώδους ιστού, όπως η κοιλιά και το στήθος. Μία ανασκόπηση του 2023 στο Frontiers in Endocrinology επισημαίνει ότι σε πειράματα με ποντίκια ο όγκος του μαστού είναι πιο επιθετικός όταν περιβάλλεται από περισσότερο λιπώδη ιστό. Επίσης, μετά την εμμηνόπαυση ο λιπώδης ιστός λειτουργεί ορμονικά, παραγωγικά, απελευθερώνοντας οιστρογόνα, μια πιθανή εξήγηση για την αύξηση του μετεμμηνοπαυσιακού καρκίνου του μαστού που σχετίζεται με την παχυσαρκία, όπως τονίζει η Priya Jaisinghani, MD, ειδική στην ιατρική παχυσαρκίας στη Νέα Υόρκη.
Φλεγμονή και ινσουλίνη
Η χρόνια, χαμηλού βαθμού φλεγμονή που συνοδεύει την αύξηση λιπώδους ιστού αποτελεί άλλη κεντρική υπόθεση. Όταν τα λιποκύτταρα μεγαλώνουν ή πεθαίνουν, ανοσοκύτταρα εισέρχονται στον λιπώδη ιστό για να τα «καθαρίσουν», ενεργοποιώντας μια ανοσολογική απάντηση. Αυτή η επίμονη φλεγμονή μπορεί να αυξήσει τη βλάβη του DNA και τις κυτταρικές μεταλλάξεις, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για την ανάπτυξη καρκίνου.
Παράλληλα, η φλεγμονή συνδέεται με δυσλειτουργία της ινσουλίνης. Άτομα με παχυσαρκία συχνά αναπτύσσουν αντίσταση στην ινσουλίνη (το πάγκρεας εκκρίνει τότε περισσότερη ινσουλίνη για να διατηρήσει φυσιολογικά επίπεδα γλυκόζης) και τα υψηλά επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα μπορούν να διεγείρουν την αύξηση ιστών, συμπεριλαμβανομένου του καρκινικού ιστού, όπως εξηγεί ο Dr. Summers.
Το έντερο και τα σφιγγολιπίδια
Μια ακόμη ενδιαφέρουσα οδός που αναδεικνύει η ερευνητική ομάδα του Dr. Summers έχει να κάνει με το έντερο: συγκεκριμένα μόρια λίπους που ονομάζονται σφιγγολιπίδια τα οποία συσσωρεύονται κατά την παχυσαρκία. Σε μελέτες σε ποντίκια, η αφαίρεση αυτών των σφιγγολιπιδίων εξάλειψε σειρά παθήσεων σχετιζόμενων με την παχυσαρκία (νεφρική νόσο, λιπώδη νόσο του ήπατος, διαβήτη και καρδιακή ανεπάρκεια). Επιπλέον, σε πειράματα τα σφιγγολιπίδια αύξησαν την παραγωγή βλαστικών κυττάρων στο έντερο, εύρημα που υποδεικνύει ότι αυτά τα μόρια μπορεί να προκαλούν υπερβολικό πολλαπλασιασμό κυττάρων στο κόλον, αυξάνοντας τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου.
Το τελευταίο στοιχείο είναι κρίσιμο δεδομένης της ανεξήγητης, παγκόσμιας αύξησης του καρκίνου του παχέος εντέρου σε άτομα κάτω των 50 ετών: τα δεδομένα δείχνουν ότι η επίμονη παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου έως και 57%.
Τι μπορεί να κάνει το κοινό και τι μπορούν να ζητήσουν οι ασθενείς
Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι η πρόληψη των καρκίνων που σχετίζονται με την παχυσαρκία ξεκινά με ισότιμη πρόσβαση στη φροντίδα, τακτική σωματική δραστηριότητα, ισορροπημένη και θρεπτική διατροφή και έγκαιρη θεραπεία μεταβολικών παθήσεων όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη ή ο προδιαβήτης. «Και η πρόληψη δεν πρέπει να είναι προνόμιο», σημειώνει η Dr. Jaisinghani.
Συγκεκριμένες προτάσεις και πρακτικά βήματα που αναφέρονται από τους ειδικούς:
- Αν έχετε προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία, αντιμετωπίστε τα ως ιατρικό ζήτημα και αναζητήστε ιατρική βοήθεια. Σκεφτείτε να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό στην ιατρική της παχυσαρκίας, μια υποειδικότητα που αναπτύσσεται και μπορεί να μειώσει την προκατάληψη και την ανεπαρκή φροντίδα.
- Συνεχίστε τους τυπικούς προληπτικούς ελέγχους για τον καρκίνο. H έγκαιρη ανίχνευση σώζει ζωές.
- Στοχεύστε σε τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας σωματικής άσκησης την εβδομάδα.
- Ελαχιστοποιήστε την κατανάλωση αλκοόλ εφόσον κάθε ποτό αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου.
- Δώστε προτεραιότητα στον ύπνο: έξι έως οκτώ ώρες τη νύχτα.
Η εικόνα που βγαίνει από τα πρόσφατα δεδομένα είναι σαφής αλλά ανησυχητική: η παχυσαρκία αποτελεί μια αυξανόμενη απειλή για τη δημόσια υγεία και για την εξέλιξη του καρκίνου. Η αντιμετώπισή της απαιτεί τόσο πολιτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο κοινωνίας όσο και αποτελεσματική, ανεμπόδιστη ιατρική φροντίδα για όσους έχουν ανάγκη και ταυτόχρονα επαγρύπνηση για να εντοπίζονται και να θεραπεύονται έγκαιρα οι καρκίνοι σε άτομα με υπερβολικό βάρος.