6/7/2025
Για πολλούς γονείς, η μετάβαση από την ανατροφή ενός παιδιού στην ανατροφή ενός εφήβου είναι απότομη και γεμάτη προκλήσεις και εντάσεις.
Το παιδί που μέχρι χθες ήταν τρυφερό και γλυκό, έχει μετατραπεί σε έναν σκυθρωπό, θυμωμένο και εγωκεντρικό έφηβο που μοιάζει να είναι ευτυχισμένος μόνο όταν απομακρύνεται από την οικογένεια. Φυσικά και οι γονείς αναρωτιούνται: Έκανα κάτι λάθος; Τι απέγινε το μικρό μου αγγελούδι;
Μια ιστορία γκρίνιας και εφηβικού δράματος
Όπως επισημαίνεται σε σχετικό άρθρο στο Psychology Today, ορισμένες θεωρίες υποστηρίζουν πως η εφηβική «αντιδραστικότητα» είναι ένα σχετικά νέο φαινόμενο.
Σίγουρα υπάρχουν ενδείξεις ότι επιτείνεται στη σύγχρονη κοινωνία, όπου οι έφηβοι έχουν περισσότερο χώρο να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και λιγότερες ευθύνες να τους κρατούν απασχολημένους. Εξάλλου, στο παρελθόν, από την αρχαιότητα μέχρι και το πρώτο μισό του 20 αιώνα, οι έφηβοι είχαν σημαντικές ευθύνες. Εκπαιδεύονταν για να γίνουν ενήλικες, παντρεύονταν και έκαναν οικογένεια πριν τα είκοσι.
Κι όμως, ακόμα και τότε, η εφηβεία συνοδευόταν από συμπεριφορές που μας είναι οικείες: ρίσκο, εξερεύνηση, έντονα συναισθήματα και σεξουαλική αναζήτηση.
Αυτό το μοτίβο είναι τόσο σταθερό που εμφανίζεται ακόμα και σε αρχαία κείμενα. Ο Αριστοτέλης το 350 π.Χ. έγραφε πως οι νέοι «κάνουν τα πάντα υπερβολικά — αγαπούν υπερβολικά, μισούν υπερβολικά, και γενικά τα ζουν όλα στα άκρα». Και το 1274 μ.Χ., ο Πέτρος ο Ερημίτης διακήρυσσε ότι «οι νέοι σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους, περιφρονούν τους ηλικιωμένους, μιλούν σαν να τα ξέρουν όλα και είναι αντιδραστικοί με κάθε περιορισμό».
Με άλλα λόγια, τίποτα δεν είναι καινούργιο. Το ερώτημα όμως παραμένει: γιατί αυτή η φάση είναι τόσο επίμονη μέσα στον χρόνο και τις κουλτούρες; Μήπως υπάρχει κάτι βαθύτερο και εξελικτικά χρήσιμο;
Ο έφηβος όπως τον βλέπει η επιστήμη της προσωπικότητας
Η επιστημονική ομάδα του Anthony Volk, Ph.D. , καθηγητής στο τμήμα παιδικής και εφηβικής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Brock του Καναδά, που υπογράφει και το άρθρο στο Psychology Today παρακολούθησε εκατοντάδες εφήβους για χρόνια, μετρώντας την προσωπικότητά τους με τη μέθοδο HEXACO — την πιο σύγχρονη ψυχομετρική προσέγγιση.
Το αποτέλεσμα ήταν σαφές: με τον καιρό οι έφηβοι έγιναν πιο κακόκεφοι, πιο ριψοκίνδυνοι, πιο κλειστοί στον εαυτό τους και πιο εγωκεντρικοί. Και ταυτόχρονα, τα δεδομένα έδειξαν πως καθώς περνούν στην ενήλικη ζωή, χάνουν αυτή τη συμπεριφορά και γίνονται πιο συνεργάσιμοι και σταθεροί.
Γιατί συμβαίνει αυτή «εφηβική κατάρρευση»;
Ναι, οι γονείς παίζουν ρόλο, αλλά και οι ορμόνες, οι φίλοι και η κουλτούρα κάθε κοινωνίας. Αλλά υπάρχει και κάτι βαθύτερο: Η εξελικτική στρατηγική. Η θεωρία είναι απλή — ο εγκέφαλος των εφήβων δεν είναι φτιαγμένος για τη σημερινή κοινωνία, αλλά για τις συνθήκες του παρελθόντος. Και βασική ανάγκη του παρελθόντος ήταν η μετάβαση από την εξάρτηση από την οικογένεια στην ανεξαρτησία.
Για να φύγεις από τη θαλπωρή και την ασφάλεια της οικογένειας, πρέπει πρώτα να αρχίσεις να κοιτάς τον εαυτό σου — γι’ αυτό ο εγωκεντρισμός. Πρέπει να απομακρυνθείς συναισθηματικά από τους γονείς — γι’ αυτό η απόσυρση. Πρέπει να πάρεις ρίσκα — γι’ αυτό η παρορμητικότητα. Και πρέπει να μπορείς να προστατέψεις τον εαυτό σου — γι’ αυτό η κακοκεφιά και η επιθετικότητα.
Όλα αυτά μαζί χτίζουν έναν έφηβο που μπορεί να επιτελέσει τον φυσιολογικό σκοπό του: Να αποκοπεί από τη «φωλιά» του και να σταθεί μόνος του, στο περιβάλλον του.
Αν λοιπόν ο έφηβός σας φέρεται λες και ο κόσμος γυρίζει γύρω του, είναι επειδή, κατά κάποιον τρόπο, έτσι είναι προγραμματισμένος. Δεν σημαίνει ότι κάτι πήγε στραβά. Σημαίνει ότι εξελίσσεται, όπως το έκαναν γενιές και γενιές πριν από αυτόν.
Το παρήγορο; Η εφηβεία είναι μια σύντομη φάση στη ζωή. Τα δεδομένα δείχνουν ότι τα περισσότερα παιδιά, όταν ενηλικιωθούν, ξαναβρίσκουν σταθερότητα, συναισθηματική ωριμότητα και την ικανότητα να συνδέονται, συχνά θυμίζοντας το παιδί που κάποτε ήξεραν οι γονείς τους, πριν ξεσπάσει η θύελλα της εφηβείας.
