8/6/2025
Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι ψυχολογικές στρατηγικές ή συμπεριφορές που χρησιμοποιούμε, συχνά ασυνείδητα, για να διαχειριστούμε δύσκολα συναισθήματα, σκέψεις ή καταστάσεις.
Προέρχονται από τη ψυχαναλυτική θεωρία και λειτουργούν ως τρόποι προστασίας του εαυτού μας από συναισθηματικό πόνο ή απειλή.
Πρόκειται για αντιδράσεις που μας βοηθούν να αποστασιοποιηθούμε από δυσάρεστες καταστάσεις και στιγμές. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόυντ, η προσωπικότητα αποτελείται από το «id» (το «εκείνο» – το υποσυνείδητο), το «ego» (εγώ) και το «superego» (υπερεγώ).
Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι αντιδράσεις του εγώ, για να μειώσουν την ένταση που προκαλούν συγκρούσεις ανάμεσα στα άλλα δύο μέρη της ψυχής. Όπως επισημαίνεται σε άρθρο του Health Line, οι περισσότεροι άνθρωποι τους ενεργοποιούν χωρίς να το αντιλαμβάνονται, ως μέρος της φυσιολογικής ψυχολογικής τους ανάπτυξης.
Όμως το να αναγνωρίσεις ποιον μηχανισμό χρησιμοποιείς εσύ ή οι γύρω σου μπορεί να σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα τις αντιδράσεις στις δύσκολες καταστάσεις.
Πώς λειτουργούν;
Όταν ένα ερέθισμα προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, το υποσυνείδητο το αξιολογεί ως πιθανή «βλάβη». Αν το θεωρήσει απειλητικό, ενεργοποιείται κάποιος αμυντικός μηχανισμός για να προστατευτείς. Αν και αυτές οι αντιδράσεις μπορεί να φαίνονται παράξενες στους γύρω, συνήθως δεν τις καταλαβαίνεις ούτε εσύ την ώρα που συμβαίνουν.
Οι πιο ώριμοι μηχανισμοί βοηθούν τη σκέψη και την προσαρμογή. Οι λιγότερο ώριμοι μπορεί να αποβούν επιζήμιοι αν χρησιμοποιούνται υπερβολικά, καθώς εμποδίζουν την επίλυση βαθύτερων προβλημάτων.
10 συνηθισμένοι αμυντικοί μηχανισμοί
- Άρνηση (Denial)
Η άρνηση σημαίνει να απορρίπτεις την πραγματικότητα ή τα γεγονότα, για να μη νιώσεις τον ψυχικό πόνο που αυτά προκαλούν. Είναι από τους πιο συνηθισμένους και αναγνωρίσιμους μηχανισμούς.
- Καταπίεση (Repression)
Ανεπιθύμητες σκέψεις και τραυματικές αναμνήσεις αποθηκεύονται βαθιά στο υποσυνείδητο. Δεν εξαφανίζονται, όμως, και μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά σου χωρίς να το καταλαβαίνεις.
- Προβολή (Projection)
Αντί να αποδεχτείς τα δικά σου συναισθήματα, τα αποδίδεις σε κάποιον άλλον. Π.χ. αν δεν συμπαθείς κάποιον, μπορεί να πιστέψεις ότι αυτός δεν συμπαθεί εσένα.
- Μετατόπιση (Displacement)
Εκτονώνεις το θυμό ή την απογοήτευσή σου σε κάποιον που δεν ευθύνεται, αλλά είναι πιο «ασφαλής». Π.χ. ξεσπάς στο παιδί ή στον/στην σύντροφο επειδή είχες άσχημη μέρα στη δουλειά.
- Παλινδρόμηση (Regression)
Επιστροφή σε παιδικές συμπεριφορές όταν βιώνεις άγχος ή απειλή. Π.χ. ενήλικες που σε στρες αρχίζουν να τρώνε υπερβολικά ή να κρατούν αντικείμενα που τους καθησυχάζουν.
- Εξορθολογισμός (Rationalization)
Δικαιολογείς συμπεριφορές ή αποτυχίες με «λογικές» εξηγήσεις ή τις παρουσιάζεις ως επιθυμίες, για να προστατεύσεις την αυτοεικόνα σου. Π.χ. λες ότι δεν ήθελες την προαγωγή που τελικά δεν πήρες.
- Εξιδανίκευση (Sublimation)
Πρόκειται για έναν ώριμο μηχανισμό που διοχευτεύει την ένταση σε θετικές ή κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες. Π.χ. αντί να ξεσπάσεις, πας γυμναστήριο ή γράφεις μουσική.
- Αντιδραστικός Σχηματισμός (Reaction Formation)
Αντιδράς αντίθετα από αυτό που πραγματικά νιώθεις. Π.χ. φέρεσαι υπερβολικά φιλικά σε κάποιον που αντιπαθείς.
- Διαμερισματοποίηση (Compartmentalization)
Χωρίζεις τη ζωή σου σε «κουτιά» για να αποφύγεις εσωτερικές συγκρούσεις. Π.χ. δεν αναφέρεις προσωπικά προβλήματα στο χώρο εργασίας για να μείνεις συγκεντρωμένος.
- Διανοητικοποίηση (Intellectualization)
Αντιμετωπίζεις μια δύσκολη κατάσταση αποσυνδέοντας τα συναισθήματα και εστιάζεις μόνο στα δεδομένα. Π.χ. μετά από απόλυση, αντί να νιώσεις απογοήτευση, φτιάχνεις μια λίστα με νέες ευκαιρίες.
Όταν οι αμυντικοί μηχανισμοί γίνονται εμπόδιο
Αν και συχνά είναι ακίνδυνοι ή και χρήσιμοι, η υπερβολική ή αποκλειστική χρήση τους μπορεί να σε αποκόψει από την ουσία των προβλημάτων σου. Σημάδια ότι οι αμυντικοί μηχανισμοί λειτουργούν ως εμπόδιο είναι:
- Καταθλιπτική διάθεση ή αίσθημα στασιμότητας
- Δυσκολία στην καθημερινή λειτουργία
- Αποφυγή πραγμάτων που σε ευχαριστούσαν
- Προβλήματα στις σχέσεις
- Δυσκολία στην επικοινωνία
Πώς αντιμετωπίζονται οι ανθυγιεινοί μηχανισμοί
Το πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσεις τους αμυντικούς μηχανισμούς που λειτουργούν ως εμπόδιο στην αυτοανάπτυξη είναι η επίγνωση. Ακολούθως οι ασυνείδητες αντιδράσεις μπορούν να τροποποιηθούν και να υιοθετηθούν πιο υγιείς τρόποι διαχείρισης:
- Υπευθυνότητα: Ζήτα από κοντινούς ανθρώπους να σου δείχνουν πότε αντιδράς αμυντικά, για να αρχίσεις να το παρατηρείς και μόνος σου.
- Θεραπεία: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση και αλλαγή των μηχανισμών αυτών σε πιο συνειδητές και βοηθητικές αντιδράσεις.
