26/6/2025
Η έκθεση σε φυτοφάρμακα μπορεί να είναι εξίσου επιβλαβής με το κάπνισμα όσον αφορά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, σύμφωνα με νέα επιστημονική μελέτη.
Η έρευνα, που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Cancer Control and Society, εντόπισε ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της παρουσίας φυτοφαρμάκων στο περιβάλλον και διαφόρων μορφών καρκίνου, όπως λευχαιμία, λέμφωμα non-Hodgkin, καθώς και καρκίνο της ουροδόχου κύστης, των πνευμόνων και του παγκρέατος.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν πληθυσμιακά και γεωγραφικά δεδομένα από πηγές όπως τα CDC (Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων), το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ και τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, για να διερευνήσουν τη συσχέτιση μεταξύ των ποσοστών εμφάνισης αυτών των καρκίνων και της χρήσης φυτοφαρμάκων σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Όπως επισημαίνεται στο Healthline, η μελέτη ανήκει στην κατηγορία των μελετών παρατήρησης, οι οποίες εντοπίζουν γενικές τάσεις, χωρίς όμως να μπορούν να αποδείξουν μια άμεση αιτιώδη σχέση – γεγονός που αναγνωρίζουν και οι ίδιοι οι συγγραφείς.
Οι παρατηρούμενες τάσεις μεταξύ φυτοφαρμάκων και καρκίνου είναι παρόμοιες με εκείνες που καταγράφονται στο κάπνισμα.
«Βρήκαμε ότι ο κίνδυνος για κάθε είδους καρκίνο αυξάνεται. Όλα επηρεάζονται από τα φυτοφάρμακα. Και είναι πολύ παρόμοιο με το κάπνισμα: όσο περισσότερο καπνίζεις, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος για κάθε μορφή καρκίνου, έστω κι αν ορισμένοι επηρεάζονται περισσότερο από άλλους. Το ίδιο ακριβώς είδαμε και εδώ», δήλωσε ο Isain Zapata, αναπληρωτής καθηγητής Ερευνών και Στατιστικής στο Πανεπιστήμιο Rocky Vista και βασικός συγγραφέας της μελέτης.
Η Loren Lipworth, καθηγήτρια Ιατρικής και αναπληρώτρια διευθύντρια της Διεύθυνσης Επιδημιολογίας στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Vanderbilt, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, προειδοποιεί ότι, λόγω του σχεδιασμού της, τα ευρήματα πρέπει να ερμηνευθούν με προσοχή.
«Το μόνο που μπορούμε να πούμε από τέτοιες μελέτες είναι ότι υπάρχουν ενδείξεις συσχετίσεων μεταξύ συγκεκριμένων μορφών καρκίνου και προτύπων χρήσης φυτοφαρμάκων σε επίπεδο πληθυσμού. Δεν υπάρχουν όμως δεδομένα σε ατομικό επίπεδο», ανέφερε.
Τύποι φυτοφαρμάκων
Τα φυτοφάρμακα διακρίνονται σε συνθετικά και οργανικά (βιοφυτοφάρμακα).
Σχεδιάζονται ώστε να:
- είναι σταθερά
- έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής
- διανέμονται εύκολα
Αν και στοχεύουν κυρίως σε παράσιτα, ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις και σε μη στοχευμένους οργανισμούς. Οι βασικές κατηγορίες περιλαμβάνουν:
- Οργανοφωσφορικά: επηρεάζουν το νευρικό σύστημα. Πολλά έχουν απαγορευτεί λόγω τοξικότητας.
- Καρβαμιδικά: λιγότερο τοξικά, αλλά επηρεάζουν κι αυτά το νευρικό σύστημα.
- Πυρεθροειδή: εργαστηριακή εκδοχή φυσικής ουσίας από τα χρυσάνθεμα.
- Οργανοχλωρίνες: περιλαμβάνουν το DDT και έχουν περιοριστεί λόγω περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
- Νεονικοτινοειδή: ενοχοποιούνται για επιπτώσεις σε μέλισσες.
- Γλυφοσάτη (Roundup): διαδεδομένο ζιζανιοκτόνο, χρησιμοποιείται κυρίως σε γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες.
Οργανικά/βιοφυτοφάρμακα
Παράγονται φυσικά από φυτά ή βακτήρια, αλλά δεν είναι ακίνδυνα:
- Ροτενόνη: εντομοκτόνο τοξικό για τα ψάρια.
- Θειικός χαλκός: καταστρέφει μύκητες, αλλά μπορεί να είναι τοξικός.
- Λάδια κηπουρικής: φυτικής προέλευσης, ενδέχεται να επηρεάζουν και ωφέλιμα έντομα.
- Τοξίνη Bt: βακτηριακής προέλευσης, έχει εισαχθεί σε ΓΤΟ καλλιέργειες.
Η ύπαρξη οργανικών φυτοφαρμάκων αποδεικνύει δύο πράγματα: Πρώτον, το «οργανικό» δεν σημαίνει ότι «δεν είναι φυτοφάρμακο». Δεύτερον, το «φυσικό» δεν σημαίνει απαραίτητα και «μη τοξικό».
Η σύνδεση φυτοφαρμάκων-καρκίνου
Η μελέτη εξέτασε συνολικά 69 φυτοφάρμακα, δημιουργώντας γεωγραφικές ζώνες με βάση τα επίπεδα χρήσης τους. Για παράδειγμα, οι Μεσοδυτικές Πολιτείες – βασική περιοχή παραγωγής καλαμποκιού – είχαν τη μεγαλύτερη παρουσία φυτοφαρμάκων, ενώ οι Μεγάλες Πεδιάδες (από το βόρειο Τέξας έως τη Βόρεια Ντακότα) τη μικρότερη.
Η ανάλυση των ποσοστών καρκίνου στις ίδιες περιοχές έδειξε πιθανή σύνδεση μεταξύ χρήσης φυτοφαρμάκων και αυξημένου κινδύνου καρκίνου, που διαφέρει ανάλογα με το είδος καλλιέργειας. Π.χ. η Καλιφόρνια – κορυφαία παραγωγός λαχανικών – ενδέχεται να παρουσιάζει διαφορετικά μοτίβα καρκίνου από τις Μεσοδυτικές Πολιτείες.
«Σπάνια εκτίθεται κανείς σε ένα μόνο φυτοφάρμακο. Πρόκειται για ένα “κοκτέιλ” ρύπων που αιωρούνται ή εναποτίθενται στην περιοχή», σημείωσε ο Zapata.
Συγκεκριμένα ευρήματα
Ανάμεσα στα 69 φυτοφάρμακα που εξετάστηκαν:
- Atrazine: εντομοκτόνο για χόρτα, αυξάνει τον κίνδυνο για όλους τους καρκίνους και ειδικά για καρκίνο του παχέος εντέρου.
- Γλυφοσάτη (Roundup): αυξάνει τον κίνδυνο για όλους τους καρκίνους, το έντερο και το πάγκρεας.
- Dicamba: χρησιμοποιείται σε καλαμπόκι και σόγια, συνδέεται με καρκίνο του παχέος εντέρου και του παγκρέατος.
- Dimento (dimethomorph): μυκητοκτόνο, εντοπίστηκε σε περιοχές με υψηλό κίνδυνο για λευχαιμία και λέμφωμα non-Hodgkin.
Ο Zapata διευκρίνισε ότι σκοπός της έρευνας δεν είναι η κατάργηση των φυτοφαρμάκων, αλλά η ανάδειξη του κινδύνου ώστε να υπάρξει κινητοποίηση για την προστασία της δημόσιας υγείας. «Χρειαζόμαστε τη γεωργία. Είναι θέμα κόστους-οφέλους και βιωσιμότητας», ανέφερε.
Δυνατά και αδύνατα σημεία της μελέτης
Οι ερευνητές έλαβαν υπόψη σημαντικούς παράγοντες, όπως κάπνισμα, κοινωνικοοικονομική κατάσταση και έκταση αγροτικής γης. Ωστόσο, δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν όλοι οι παράγοντες όταν χρησιμοποιούνται μακροσκοπικά δεδομένα.
Η μελέτη δεν διαφοροποιεί ομάδες όπως οι εργάτες της γης, που έχουν άμεση έκθεση, από τους κατοίκους της περιοχής. «Χρειαζόμαστε δεδομένα σε ατομικό επίπεδο. Ο βαθμός έκθεσης διαφέρει σημαντικά μεταξύ ανθρώπων που εργάζονται με φυτοφάρμακα και εκείνων που απλώς ζουν κοντά», υπογράμμισε η Lipworth.
Η νέα μελέτη μπορεί να μην αποδεικνύει, αλλά υποδεικνύει. Προσφέρει σοβαρές ενδείξεις για περαιτέρω έρευνα, με στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας απέναντι σε ένα φαινόμενο που μπορεί να αποδειχθεί εξίσου επικίνδυνο με το κάπνισμα.
