30/12/2025
Πρόκειται για ένα από τα πιο αινιγματικά θηλαστικά του πλανήτη. Σπάνια εμφανίζονται στην επιφάνεια, καταδύονται βαθύτερα και για περισσότερο χρόνο από οποιοδήποτε άλλο θηλαστικό και, για δεκαετίες, παρέμεναν σχεδόν αόρατοι στην επιστήμη.
Ο λόγος για τις ρυγχοφάλαινες – τις οποίες οι ερευνητές αρχίζουν μόλις να γνωρίζουν — όχι βλέποντάς τους, αλλά ακούγοντάς τους.
Τον Ιούνιο του 2024, στα ήρεμα νερά ανοιχτά της Μπάχα Καλιφόρνια, η βιοακουστική επιστήμονας Ελίζαμπεθ Χέντερσον συμμετείχε σε αποστολή αναζήτησης ρυγχοφαλαινών. Σύμφωνα με το BBC για ημέρες, το πλήρωμα σάρωνε τον ορίζοντα χωρίς αποτέλεσμα.
Όταν τελικά εμφανίστηκαν δύο νεαρά θηλαστικά δίπλα στο σκάφος, η έκπληξη ήταν διπλή: όχι μόνο εντοπίστηκαν, αλλά και έδειξαν περιέργεια — ανατρέποντας την πάγια πεποίθηση ότι τα είδη αυτά αποφεύγουν τα πλοία.
Φάλαινες που ζουν στο σκοτάδι
Οι φαλαινορύγχοι καταδύονται σε βάθος έως και 3 χιλιομέτρων, σε έναν κόσμο απόλυτου σκότους. Εκεί, η όραση είναι άχρηστη. Η επιβίωσή τους βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον ήχο.
Οι επιστήμονες γνωρίζουν σήμερα 24 είδη ρυγχοφαλαινών, που αντιστοιχούν περίπου στο ένα τέταρτο όλων των ειδών φαλαινών και δελφινιών. Κάποια από αυτά δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ ζωντανά — είναι γνωστά μόνο από εκβρασμούς, όπως επισημαίνεται στο ρεπορτάζ του BBC.
Το γεγονός ότι ακόμη και τον 21ο αιώνα ανακαλύπτονται νέα θηλαστικά μεγέθους… αυτοκινήτου λέει πολλά για το πόσο άγνωστος παραμένει ο ωκεανός.
Το «δακτυλικό αποτύπωμα»
Το σημείο καμπής στην έρευνα ήταν η παθητική ακουστική παρακολούθηση. Με ειδικά υποβρύχια μικρόφωνα (υδρόφωνα), τοποθετημένα από λίγα μέτρα έως και 5.000 μέτρα βάθος, οι επιστήμονες καταγράφουν τα χαρακτηριστικά «κλικ» και «βουητά» που χρησιμοποιούν οι ρυγχοφάλαινες για ηχοεντοπισμό.
Κάθε είδος έχει μοναδική ακουστική υπογραφή — ένα είδος ηχητικού δακτυλικού αποτυπώματος. Έτσι, ακόμη κι αν δεν φαίνονται ποτέ, μπορούν να αναγνωριστούν με ακρίβεια.
Σε μια τέτοια περίπτωση, η ομάδα της Χέντερσον άκουσε έναν παλμό που θεωρούνταν ότι ανήκει σε απειλούμενο είδος. Όταν όμως συνδυάστηκε ο ήχος με γενετική ανάλυση, αποκαλύφθηκε κάτι απρόσμενο: επρόκειτο για τη φαλαινορύγχη με δόντια γκίνγκο, ένα είδος που δεν είχε ποτέ καταγραφεί ζωντανό στο φυσικό του περιβάλλον.
Ήχος: απειλή και εργαλείο μαζί
Το ενδιαφέρον για τις ρυγχοφάλαινες εντάθηκε και για έναν ακόμη λόγο: τις μαζικές εκβρασμούς που έχουν συνδεθεί με στρατιωτικά σόναρ. Αν και ο μηχανισμός δεν είναι πλήρως κατανοητός, μια θεωρία υποστηρίζει ότι ο έντονος ήχος αναγκάζει τα θηλαστικά να αναδύονται απότομα, προκαλώντας φαινόμενα παρόμοια με τη νόσο των δυτών.
Είναι μια οδυνηρή ειρωνεία: ο ήχος μπορεί να τα σκοτώνει — αλλά και να τα σώσει. Γιατί μέσω του ήχου, οι επιστήμονες αρχίζουν επιτέλους να χαρτογραφούν πληθυσμούς, μετακινήσεις και συμπεριφορές.
Έρευνα χωρίς να τα ενοχλείς
Σε αντίθεση με τις βιοψίες, που απαιτούν προσεκτική και περιορισμένη χρήση, τα υδρόφωνα δεν ενοχλούν καθόλου τα ζώα. Απλώς «ακούν». Αυτό σημαίνει ότι οι ερευνητές μπορούν να συλλέγουν δεδομένα χωρίς σκάφος, χωρίς οπτική επαφή και χωρίς ήρεμες καιρικές συνθήκες.
«Στην πραγματικότητα, δεν χρειάζεται καν να τα δούμε», εξηγεί η Χέντερσον. «Αρκεί να τα ακούμε».
Για τις φάλαινες που περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους βαθιά κάτω από την επιφάνεια, ο ήχος αποδεικνύεται το πιο αξιόπιστο παράθυρο στον κόσμο τους. Και χάρη σε αυτόν, οι πιο «αόρατες» φάλαινες του πλανήτη αρχίζουν επιτέλους να αποκτούν φωνή.