Ο Κάθετος Διάδρομος μεταφοράς φυσικού αερίου, από την Ελλάδα προς τον βορρά εισέρχεται σε μια κρίσιμη φάση, με τις επόμενες εβδομάδες να θεωρούνται καθοριστικές για το αν μπορεί να αποκτήσει πραγματική εμπορική υπόσταση.
Οι επικείμενες δημοπρασίες δυναμικότητας στα τέλη Ιανουαρίου, σε συνδυασμό με τις εν εξελίξει διαβουλεύσεις στις Βρυξέλλες για το καθεστώς των εκπτώσεων στα τέλη διαμετακόμισης αλλά και με την αυξημένη εμπλοκή των ΗΠΑ, αναμένεται να κρίνουν αν το έργο μπορεί να καταστεί ανταγωνιστικό ή αν θα παραμείνει ένα σχέδιο υψηλής γεωπολιτικής αξίας αλλά περιορισμένης απήχησης στην αγορά.
Το πρόβλημα του κόστους και η στάση αναμονής της αγοράς
Στο επίκεντρο βρίσκεται το ζήτημα του κόστους. Οι υψηλές ταρίφες μεταφοράς κατά μήκος του ενεργειακού άξονα εξακολουθούν να αποτελούν βασικό εμπόδιο για την προσέλκυση εμπορικών χρηστών, καθώς το φυσικό αέριο που εισέρχεται στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας επιβαρύνεται από αλλεπάλληλες χρεώσεις σε διαφορετικά εθνικά συστήματα μεταφοράς. Η αβεβαιότητα γύρω από τις εκπτώσεις στα τέλη διέλευσης, που τελούν υπό έλεγχο από τις ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού, ενισχύει τη στάση αναμονής της αγοράς ενόψει των νέων διαγωνισμών.
Η αμερικανική παρέμβαση και η task force
Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η αμερικανική πρωτοβουλία, η οποία δημοσιοποιήθηκε κατά τη συνάντηση του υπουργού Ενέργειας Σταύρου Παπασταύρου στην Ουάσιγκτον πριν λίγες εβδομάδες. Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν τη συγκρότηση ειδικής task force με στόχο την εξομάλυνση των τεχνικών, ρυθμιστικών και εμπορικών ζητημάτων που αντιμετωπίζουν οι χώρες του Κάθετου Διαδρόμου με σκοπό την μεγιστοποίηση των εξαγωγών LNG αλλά και την απρόσκοπτη μεταφορά του προς την ανατολική και κεντρική Ευρώπη. Η ομάδα συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 10 Δεκεμβρίου και, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, επίκεινται και νέα συνεδρίαση επιδιώκοντας καλύτερο συντονισμό μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών και των διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς.
Το μήνυμα της αγοράς από την άδεια δημοπρασία
Η σημασία αυτών των παρεμβάσεων γίνεται πιο σαφής αν ληφθεί υπόψη το αποτέλεσμα της τελευταίας δημοπρασίας. Στις 22 Δεκεμβρίου, η διαδικασία για τη διάθεση μηνιαίων προϊόντων δυναμικότητας με προκαθορισμένη διαδρομή για τον Ιανουάριο, με τρεις διακριτές διαδρομές μέσω Ρεβυθούσας, FSRU Αλεξανδρούπολης και TAP (προϊόντα Route 1,2,3) ολοκληρώθηκε χωρίς καμία δέσμευση χωρητικότητας. Η πλήρης απουσία εμπορικού ενδιαφέροντος επιβεβαίωσε ότι το πρόβλημα του Κάθετου Διαδρόμου.
Η δημοπρασία του Νοεμβρίου για τη δέσμευση δυναμικότητας τον Δεκέμβριο, κατά την οποία είχε καλυφθεί περίπου το 60% της προσφερόμενης χωρητικότητας, είχε ανεβάσει τον πήχη των προσδοκιών για τη συνέχεια. Το αποτέλεσμα αποδόθηκε σε μεγάλο βαθμό στην ενεργή συμμετοχή της ΔΕΠΑ Εμπορίας, σε συνδυασμό με το αυξημένο ενδιαφέρον των ΗΠΑ και την υπογραφή Δήλωσης Προθέσεων μεταξύ ΔΕΠΑ και Naftogaz για προμήθεια μη ρωσικού αερίου — κυρίως αμερικανικού LNG — την περίοδο Δεκέμβριος 2025–Μάρτιος 2026.
Η πλήρης απουσία ενδιαφέροντος στη δημοπρασία του Δεκεμβρίου αποδίδεται, σύμφωνα με την αγορά, στη μειωμένη ζήτηση της Naftogaz για φορτία LNG που θα αφορούσαν τον Ιανουάριο, γεγονός που ανέτρεψε απότομα το θετικό κλίμα που είχε διαμορφωθεί τον προηγούμενο μήνα.
Ανταγωνισμός από τις βόρειες διαδρομές LNG
Στην τελευταία δημοπρασία, η αγορά έστειλε σαφές μήνυμα ότι, παρά τη γεωπολιτική στήριξη από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, δεν είναι διατεθειμένη να απορροφήσει το αυξημένο κόστος μεταφοράς. Αντίθετα, οι βόρειες διαδρομές LNG μέσω Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, αξιοποιώντας τερματικούς σταθμούς σε χώρες όπως η Πολωνία, η Λιθουανία και η Κροατία, παραμένουν πιο ελκυστικές, καθώς προσφέρουν χαμηλότερο συνολικό κόστος, γεωγραφική εγγύτητα στις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης και μεγαλύτερη εμπορική προβλεψιμότητα.
Route 1: μια ακριβή διαδρομή
Η διαδρομή Ελλάδα–Βουλγαρία–Ρουμανία–Μολδαβία–Ουκρανία, γνωστή εμπορικά ως Route 1, είναι ήδη ενεργή και έχει δοκιμαστεί σε πραγματικές συνθήκες. Όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξή του στο «Θέμα» ο Dmytro Sakharuk, διευθύνων σύμβουλος της D.Trading, εμπορικού βραχίονα της ουκρανικής DTEK, η εταιρεία του υπήρξε η πρώτη που χρησιμοποίησε εμπορικά τη συγκεκριμένη διαδρομή και παραμένει μέχρι σήμερα ο μεγαλύτερος χρήστης της.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το αμερικανικό LNG εισέρχεται στο ελληνικό σύστημα μέσω των τερματικών σταθμών, επαναεριοποιείται και στη συνέχεια μεταφέρεται μέσω των Βαλκανίων έως την Ουκρανία, μια αλυσίδα που μέχρι πριν από λίγα χρόνια θεωρούνταν απλώς θεωρητική δυνατότητα. Όπως σημειώνει, με πιο ελκυστικά τιμολόγια διέλευσης και τη δυνατότητα σύναψης πολυετών συμβολαίων, ο Κάθετος Διάδρομος θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μία από τις πιο προσιτές και αξιόπιστες οδούς LNG στην Ευρώπη.
Σήμερα, ωστόσο, το βασικό εμπόδιο παραμένει το συνολικό κόστος. Τα διαμετακομιστικά τέλη που επιβάλλονται από πέντε διαφορετικούς διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς (TSOs) κατά μήκος του διαδρόμου εξακολουθούν να διαμορφώνουν ένα υψηλό συνολικό τιμολόγιο, το οποίο αποθαρρύνει τη συστηματική χρήση της διαδρομής. Όπως τονίζει ο επικεφαλής της D.Trading, απαιτείται εναρμόνιση των τιμολογίων και, κυρίως, δυνατότητα πολυετών συμβολαίων μεταφοράς με εγγυημένη δυναμικότητα (firm capacity), ώστε να υπάρξει σταθερότητα στον προγραμματισμό, στο hedging και στη σύναψη μακροχρόνιων συμβολαίων LNG.
Το στοίχημα των επόμενων αποφάσεων
Αυτή ακριβώς η ανάγκη ευθυγράμμισης κόστους, ρυθμιστικού πλαισίου και μακροχρόνιου σχεδιασμού αποτελεί και τον κοινό παρονομαστή μεταξύ των παρεμβάσεων της αγοράς και της αμερικανικής πρωτοβουλίας, καθώς και το βασικό διακύβευμα των επόμενων δημοπρασιών. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι παρεμβάσεις του προέδρου του ομίλου Κοπελούζου, Δημήτρη Κοπελούζου ο οποίος έχει επισημάνει ότι οι σημερινές ταρίφες στον Κάθετο Διάδρομο είναι υπερβολικά υψηλές με κίνδυνο να αφήσουν το διάδρομο χωρίς πελάτες.
Υπό αυτό το πρίσμα, η συνάντηση με τη DG Comp στα μέσα Ιανουαρίου και οι νέες δημοπρασίες της 26ης Ιανουαρίου για τη δυναμικότητα του Φεβρουαρίου θα δείξουν αν ο Κάθετος Διάδρομος μπορεί να περάσει από το επίπεδο της πολιτικής και γεωπολιτικής στήριξης σε εκείνο της πραγματικής εμπορικής λειτουργίας ή αν θα συνεχίσει να δοκιμάζεται από την ίδια την αγορά.