27/10/2025
Η παχυσαρκία αποτελεί σήμερα μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις δημόσιας υγείας, με τα ποσοστά της να αυξάνονται ραγδαία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Δεν αφορά μόνο την εικόνα μας στον καθρέφτη, αλλά μια χρόνια, πολυπαραγοντική νόσο που επηρεάζει την ποιότητα ζωής, επιβαρύνει τον οργανισμό και συνδέεται με δεκάδες άλλες παθήσεις: από τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 έως τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Με λόγο σαφή και επιστημονικά τεκμηριωμένο, η Δρ. Μπαρμπαγιάννη, MD, MSc, Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη και Medical Advisor στη Φαρμασέρβ-Λίλλυ, μιλά στο Newsbeast κι εξηγεί πώς ορίζεται ιατρικά η παχυσαρκία, ποιοι παράγοντες ευθύνονται για τη ραγδαία αύξησή της, ποιος είναι ο ρόλος της κληρονομικότητας και γιατί, στις περισσότερες περιπτώσεις, η σωστή διαχείρισή της δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στη δίαιτα και την άσκηση.
Πώς ορίζεται ιατρικά η παχυσαρκία;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την παχυσαρκία ως την υπερβολική συσσώρευση λίπους, που μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την υγεία.
Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια, προοδευτική και υποτροπιάζουσα νόσος, με επιπολασμό που προβλέπεται να αγγίξει το 50% έως το 2030 και υψηλή οικονομική επιβάρυνση για το άτομο, τα συστήματα υγείας και την κοινωνία.
Η διάγνωση της παχυσαρκίας βασίζεται σε συγκεκριμένα εργαλεία και δείκτες που αξιολογούν την περίσσεια λίπους στο σώμα. Το εργαλείο που χρησιμοποιείται συχνότερα είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Ο ΔΜΣ υπολογίζεται ως το σωματικό βάρος του ατόμου σε χιλιόγραμμα, διαιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους του σε μέτρα. Η ταξινόμηση της παχυσαρκίας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας με βάση το ΔΜΣ έχει ως ακολούθως:
- ΔΜΣ < 18 Λιποβαρής
- 18.1 < ΔΜΣ < 24.9 Φυσιολογικό σωματικό βάρος
- 25 < ΔΜΣ < 29.9 Υπέρβαρος
- 30 < ΔΜΣ < 34.9 1ου βαθμού Παχυσαρκία
- 35 < ΔΜΣ < 39.9 2ου βαθμού Παχυσαρκία
- ΔΜΣ ≥ 40 3ου βαθμού Παχυσαρκία ή Νοσογόνος παχυσαρκία
Ένας άλλος δημοφιλής δείκτης για τη διάγνωση της παχυσαρκίας είναι η μέτρηση της περιμέτρου μέσης, η οποία δίνει μια ένδειξη της συγκέντρωσης του λίπους στην κοιλιακή χώρα. Η αυξημένη περίμετρος μέσης (>102 εκ. για τους άνδρες και >88 εκ. για τις γυναίκες) συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων, διαβήτη τύπου 2 και άλλων παθήσεων.
Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν σήμερα στην αύξηση της παχυσαρκίας;
Τις τελευταίες δεκαετίες, υπήρξε δραματική αύξηση στην προσφορά και πρόσληψη τροφής και μάλιστα σε εξαιρετικά επεξεργασμένα, θερμιδικά πυκνά, πλούσια σε λίπη και πτωχά σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα. Η συνεχής έκθεση, μέσω καταιγισμού διαφημίσεων, αλλά και η ευκολία πρόσβασης σε μεγάλες μερίδες θελκτικών προπαρασκευασμένων γευμάτων, προδιαθέτουν σημαντικά σε αυξημένη θερμιδική κατανάλωση. Άλλωστε, στο σύγχρονο περιβάλλον δεν τρώμε απλά επειδή πεινάμε, αλλά και λόγω της ευχαρίστησης και της ανταμοιβής που μας προσφέρει η τροφή. Από την άλλη, η αύξηση των τιμών και η αδυναμία πρόσβασης σε πιο υγιεινές επιλογές αποτρέπουν την πλειοψηφία του πληθυσμού από την κατανάλωση επαρκών ποσοτήτων φρέσκων φρούτων, λαχανικών και φυτικών ινών.
Παράλληλα, υιοθετείται μια πιο καθιστική συμπεριφορά που οδηγεί σε μείωση της σωματικής δραστηριότητας. Η έλλειψη κίνησης φαίνεται παντού: στις καθημερινές μας συνήθειες, στην εργασία, τις οικιακές δραστηριότητες, στους τρόπους ψυχαγωγίας. Οι ολοένα και αυξανόμενοι τρόποι καθιστικής ζωής γίνονται παγκόσμια τάση και αιτία ανησυχίας.
Η γενετική προδιάθεση αποτελεί ισχυρό παράγοντα παχυσαρκίας.
Αρκετά συχνά ακούμε επίσης για το ρόλο της επιγενετικής ως αίτιο παχυσαρκίας. Οι επιγενετικές αλλαγές είναι μη μόνιμες αλλαγές του γενετικού υλικού, εξαιτίας περιβαλλοντικών επιδράσεων. Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η παχυσαρκία της μητέρας ή κακή διατροφή αυτής κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, που μπορεί να προκαλέσει νοσήματα στη μετέπειτα ζωή του εμβρύου, όπως παχυσαρκία και σακχαρώδη διαβήτη.
Στα αίτια της παχυσαρκίας συμπεριλαμβάνονται και ορισμένες ενδοκρινικές παθήσεις (υποθυρεοειδισμός, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών κ.ά.). Οι ορμονικές διαταραχές που σχετίζονται με αυτά τα νοσήματα μπορεί να επηρεάσουν τόσο την πρόσληψη τροφής όσο και την ενεργειακή δαπάνη και να οδηγήσουν σε αύξηση βάρους.
Επιπρόσθετα, ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν φυσιολογικά σε κάποιες περιόδους της ζωής, όπως η εμμηνόπαυση, η εφηβεία, η κύηση, επίσης σχετίζονται με αύξηση βάρους και αλλαγές στην κατανομή του λίπους στο σώμα.
Επιπλέον, στοιχεία από μελέτες υποδεικνύουν συσχέτιση μεταξύ της ανεπάρκειας ύπνου και της αύξησης του σωματικού βάρους, ειδικά της συσσώρευσης του λίπους στα σπλάχνα (που είναι και το παθολογικό λίπος).
Η παχυσαρκία και ψυχολογικά ζητήματα όπως το στρες, το άγχος και η κατάθλιψη είναι στενά συνδεδεμένα. Σύμφωνα με μελέτες, η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο κατάθλιψης, ενώ και η κατάθλιψη αυξάνει τον κίνδυνο παχυσαρκίας. Τα άτομα με κατάθλιψη μπορεί να έχουν δυσκολία στον έλεγχο της κατανάλωσης τροφής, στην άσκηση και στη διατήρηση ενός υγιούς βάρους.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η παχυσαρκία μπορεί να οφείλεται σε πολλούς διαφορετικούς παράγοντες. Το πώς καθένας από αυτούς επηρεάζει το κάθε άτομο ξεχωριστά πρέπει να ελέγχεται εξατομικευμένα, ώστε η αντιμετώπιση να είναι στοχευμένη.
Η συζήτηση με ειδικευμένο επαγγελματία υγείας είναι στις περισσότερες περιπτώσεις απαραίτητη, για την ανεύρεση της υποκείμενης αιτίας και την παροχή εξατομικευμένης φροντίδας.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της κληρονομικότητας στην παχυσαρκία;
Η κληρονομικότητα είναι ισχυρός παράγοντας παχυσαρκίας. Καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το σωματικό μας βάρος, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το ύψος μας. Το πώς θα ανταποκριθεί καθένας από εμάς σε συνθήκες αυξημένης ή μειωμένης πρόσληψης θερμίδων, ελέγχεται από τα γονίδιά μας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι πολλά γονίδια σχετίζονται με την παχυσαρκία. Η γενετική προδιάθεση γίνεται εμφανής σε μελέτες υιοθεσίας: ακόμα και αν αλλάξει το περιβάλλον ανατροφής, τα παιδιά εξακολουθούν και μοιάζουν περισσότερο με τους βιολογικούς γονείς παρά με τους ανάδοχους. Ακόμα πιο ισχυρά είναι τα δεδομένα σε περιπτώσεις υιοθεσίας ενός εκ των δύο μονοζυγωτικών διδύμων. Οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι, που έχουν πανομοιότυπο γενετικό υλικό, ακόμα και σε διαφορετικό περιβάλλον ανάπτυξης, διατηρούν γενικά το ίδιο βάρος: είτε θα έχουν και οι δύο παχυσαρκία είτε θα είναι και οι δύο λεπτόσωμοι.
Μπορεί να γίνει διαχείριση της παχυσαρκίας μόνο με δίαιτα και άσκηση;
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι απαραίτητες και αποτελούν τη βάση της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας. Η υγιεινοδιαιτητική παρέμβαση περιλαμβάνει περιορισμό της πρόσληψης θερμίδων, υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου διατροφής και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Επιπλέον, ιδιαίτερα σημαντική για την επίτευξη και διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους είναι η συστηματική σωματική δραστηριότητα. Συνιστώνται τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας έντασης αερόβιας άσκησης την εβδομάδα σε συνδυασμό με ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης.
Σε περίπτωση που η προσπάθεια του συνδυασμού δίαιτας – άσκησης δεν αποδώσει, υπάρχει η δυνατότητα χορήγησης κατάλληλης, εγκεκριμένης για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας αγωγής.
Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα φάρμακα κατά της παχυσαρκίας που βοηθούν τους ασθενείς να επιτύχουν προκαθορισμένους στόχους απώλειας βάρους και υγείας, συμπληρωματικά στην ολοκληρωμένη παρέμβαση στον τρόπο ζωής, ενώ και η βαριατρική χειρουργική επέμβαση εξετάζεται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Στα πλαίσια της εφαρμογής Ιατρικής Ακριβείας, η σύγχρονη εξατομικευμένη παρέμβαση περιλαμβάνει την αναζήτηση της υποκείμενης αιτίας, την αναγνώριση της φαινοτυπικής εικόνας, την πρόληψη ή αντιμετώπιση των επιπλοκών και φυσικά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η συζήτηση με ειδικευμένο επαγγελματία υγείας είναι απαραίτητη, για την επίτευξη του στόχου αλλά και για τη διατήρηση του αποτελέσματος σε βάθος χρόνου.
Ποιες οι επιπλοκές της παχυσαρκίας;
Η συσσώρευση λίπους και η επακόλουθη δυσλειτουργία των λιποκυττάρων είναι οι βασικοί παράγοντες των επιπλοκών που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Ο παθολογικός λιπώδης ιστός προκαλεί μια χαμηλού βαθμού χρόνια τοπική αλλά και συστηματική φλεγμονή, που επηρεάζει ουσιαστικά κάθε σύστημα οργάνων του σώματος.
Για το λόγο αυτό, η παχυσαρκία οδηγεί σε ή επιβαρύνει πολλές νοσηρές καταστάσεις, όπως είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η υπογονιμότητα και ορισμένοι καρκίνοι.
Άλλες επιπλοκές οφείλονται στις μηχανικές επιδράσεις της αυξημένης σωματικής μάζας, όπως οι οστεοαρθρίτιδες, η υπνική άπνοια και η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.
Η παχυσαρκία σχετίζεται επίσης με κατάθλιψη και άγχος, ενώ η προκατάληψη και ο στιγματισμός γύρω από αυτήν οδηγούν σε περιθωριοποίηση και ανισότητες.
Συμπερασματικά, η παχυσαρκία, που παγκοσμίως πλέον αναγνωρίζεται ως νόσος, συνοδεύεται από πληθώρα σοβαρών επιπλοκών και αν δεν αντιμετωπισθεί εγκαίρως, με την πάροδο του χρόνου μπορεί με πολλούς τρόπους να περιορίσει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ανθρώπων αλλά και το προσδόκιμο επιβίωσής τους.
Πόσο στενά συνδέεται η παχυσαρκία με την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2;
Ένα από τα σημαντικότερα μεταβολικά νοσήματα που συσχετίζεται με την παχυσαρκία είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, ο οποίος επηρεάζει περίπου το 9,9% του ενήλικου πληθυσμού στην Ευρώπη και το 9,6% του πληθυσμού στη χώρα μας και δύναται να οδηγήσει σε σοβαρές μικροαγγειακές και μακροαγγειακές επιπλοκές. Φαίνεται να υπάρχει στενή συσχέτιση του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους με την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται, σε παγκόσμιο επίπεδο, παράλληλη αύξηση διαβήτη – παχυσαρκίας με την τάση αυτή να λαμβάνει διαστάσεις επιδημίας.
Πρόσφατη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι δείκτης μάζας σώματος της τάξεως του 30-35 kg/m2 συσχετίζεται με 5πλάσιο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.
Ο κίνδυνος αυτός εκτοξεύεται στο 12πλάσιο για άτομα με δείκτη μάζας σώματος 40-45 kg/m2.
Η απώλεια σωματικού βάρους έχει αποδειχτεί ότι συσχετίζεται με ελάττωση της συγκέντρωσης του σπλαχνικού λίπους, την ελάττωση του καρδιαγγειακού κινδύνου καθώς και ύφεση ή ακόμα και υποστροφή του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2.
Δρ. Μπαρμπαγιάννη, MD, MSc, Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη και Medical Advisor στη Φαρμασέρβ-Λίλλυ
Πηγή: https://www.newsbeast.gr
