9/8/2025
Στην καρδιά της κοιλάδας Λόετσενταλ, στο ελβετικό τοπίο των Άλπεων, ο Ματίας Μπέλβαλντ περπατά στους δρόμους, ανταλλάσσοντας χαιρετισμούς και χαμόγελα με τους κατοίκους. Αν και είναι δήμαρχος, αυτό δεν είναι το δικό του χωριό.
Δύο μήνες νωρίτερα, το χωριό του, το Μπλάτεν, αφανίστηκε όταν μια τεράστια κατολίσθηση από το βουνό και τον παγετώνα το σκέπασε.
Οι 300 κάτοικοι είχαν απομακρυνθεί έγκαιρα, ύστερα από γεωλογικές προειδοποιήσεις. Έχασαν όμως τα σπίτια, την εκκλησία, τα καταστήματα και τις αναμνήσεις τους. Ο Λούκας Κάλμπερματεν έχασε το οικογενειακό ξενοδοχείο: «Οι δρόμοι, τα σπίτια, οι παιδικές αναμνήσεις, όλα χάθηκαν».
Τώρα ζει στο Βίλερ, σε προσωρινή κατοικία. Ο δήμαρχος εργάζεται από εκεί για τον καθαρισμό του Μπλάτεν και την ανοικοδόμηση, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2029. Το κόστος, όμως, αναμένεται τεράστιο – έως και 1 εκατομμύριο δολάρια ανά κάτοικο.
Οι δωρεές συγκέντρωσαν γρήγορα εκατομμύρια ελβετικά φράγκα και υπήρξε κυβερνητική υπόσχεση για στήριξη. Ωστόσο, γεννήθηκε ένα ερώτημα: αξίζει να διασωθούν αυτά τα χωριά;
Η περίπτωση του Μπλάτεν συγκλόνισε την Ελβετία. Με δύο τρίτα του εδάφους της σε ορεινές περιοχές, η τήξη των παγετώνων αυξάνει τις πιθανότητες καταστροφικών κατολισθήσεων. Η Ελβετία ήδη δαπανά σχεδόν 500 εκατ. δολάρια ετησίως για υποδομές προστασίας, αλλά μελέτη του 2007 εκτιμούσε ότι απαιτούνται έξι φορές περισσότερα.
Ορισμένοι, πλέον, αναρωτιούνται αν η χώρα πρέπει να εγκαταλείψει ορισμένα χωριά. Η ελβετική ταυτότητα όμως είναι δεμένη με τις Άλπεις. Ο Κάλμπερματεν μιλούσε περήφανα για τα ξύλινα σπίτια και την τοπική διάλεκτο Λέετσχαερ, που δίδασκε στους επισκέπτες.
Σήμερα, το Μπλάτεν είναι θαμμένο κάτω από τόνους βράχου και πάγου, ενώ το βουνό παραμένει ασταθές. Οι κάτοικοι ήλπιζαν ότι θα επέστρεφαν γρήγορα. Ο συνταξιούχος επιχειρηματίας Φερνάντο Λένερ θυμάται τη στιγμή της κατολίσθησης: «Η γη σείστηκε. Δεν θα την ξεχάσω ποτέ».
Οι κάτοικοι αποφεύγουν να μιλούν για κλιματική αλλαγή, υποστηρίζοντας πως οι Άλπεις ήταν πάντα επικίνδυνες. Αλλά οι επιστήμονες προειδοποιούν. Ο Ματίας Χους, ειδικός παγετώνων, λέει ότι η τήξη του μόνιμου παγωμένου εδάφους ήταν κρίσιμη για την κατάρρευση. Αν και γεωλογικοί παράγοντες συνέβαλαν, οι παγετώνες είναι βασικά σταθεροποιητικά στοιχεία.
Ο Χους σημειώνει ότι οι κατολισθήσεις θα γίνονται συχνότερες και απρόβλεπτες. Μελέτη του 2024 τεκμηρίωσε ότι το ορεινό περιβάλλον μεταμορφώνεται ραγδαία από την κλιματική αλλαγή, αλλά η ποσοτικοποίηση των κινδύνων παραμένει δύσκολη.
Στο Γκραουμπύντεν, το Μπριέντς εκκενώθηκε πριν δύο χρόνια λόγω επικίνδυνης αστάθειας. Οι κάτοικοι ακόμα δεν έχουν επιστρέψει. Σε άλλο χωριό, στην Μπερνέζε Όμπερλαντ, υπάρχει έτοιμο σχέδιο εκκένωσης. Και το 2017, οκτώ πεζοπόροι σκοτώθηκαν από τεράστια κατολίσθηση στο Μπόντο. Το χωριό ξαναχτίστηκε με κόστος 64 εκατ. δολάρια.
Όχι όλα τα χωριά κινδυνεύουν, αλλά η αυξημένη συχνότητα τέτοιων φαινομένων ανησυχεί. Μετά το Μπλάτεν, ξέσπασε κύμα συμπαράστασης, αλλά το κόστος φέρνει αντιδράσεις. Η Neue Zürcher Zeitung αμφισβήτησε τη λογική του κρατικού μοντέλου χρηματοδότησης των απομακρυσμένων κοινοτήτων, λέγοντας ότι η χώρα πληρώνει ακριβά τον “μύθο των Άλπεων”.
Πρότεινε ακόμα και μετεγκατάσταση σε ασφαλέστερα μέρη. Αν και δεν ήταν η πρώτη φορά που ακούστηκε τέτοια πρόταση, ο τόνος εξόργισε πολλούς. Η πλειοψηφία των Ελβετών μένει σε πόλεις, αλλά η συναισθηματική σχέση με τα βουνά παραμένει ισχυρή.
Η ιστορία της Ελβετίας είναι γεμάτη αγώνα για επιβίωση σε δύσκολες συνθήκες. Αν ρωτήσεις έναν Ελβετό στη Γενεύη ή στο εξωτερικό πού μένει, πολλοί θα απαντήσουν το πατρικό χωριό. Η έννοια του “heimat” ξεπερνά τη λέξη “σπίτι”, λέει ο Κάλμπερματεν. Είναι οι ρίζες, οι αναμνήσεις, η κουλτούρα.
Αν οι κοιλάδες ερημώσουν, η πολιτισμική απώλεια θα είναι μεγάλη. Ο ίδιος επικαλείται τα παραδείγματα της βόρειας Ιταλίας, όπου σήμερα υπάρχουν μόνο άδεια σπίτια και λύκοι.
Σε δημοσκόπηση της Sotomo, το αλπικό τοπίο και η σταθερότητα αναδείχθηκαν ως ό,τι αγαπούν περισσότερο οι πολίτες. Κανείς όμως δεν ρωτήθηκε ποιο είναι το τίμημα.
Ο Μπόρις Πρέβισιτς από το Πανεπιστήμιο της Λουκέρνης υποστηρίζει ότι οι Ελβετοί είχαν αρχίσει να πιστεύουν πως έχουν τιθασεύσει το βουνό. Οι σήραγγες, οι σιδηρόδρομοι και τα τελεφερίκ τούς έκαναν να νιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο.
Αλλά η κλιματική αλλαγή ανέτρεψε αυτή την πεποίθηση. Πλέον, λέει, χρειάζεται περισσότερη προετοιμασία και ευελιξία: «Δεν μπορείς να συγκρατήσεις ένα ολόκληρο βουνό. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να το εγκαταλείψουμε».