6/8/2025
Ανεξέλεγκτη αύξηση καταγράφει η αγορά εξισορρόπησης στην Ελλάδα, με το κόστος για το 2025 να εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει το 1 δισ. ευρώ, προκαλώντας ανησυχία για τη δομή και τη λειτουργία της.
Οι Λογαριασμοί Προσαυξήσεων και κυρίως ο ΛΠ3, που επιφορτίζεται με το κόστος της ανακατανομής (σ.σ μονάδες που μπαίνουν και βγαίνουν στο σύστημα με εντολή ΑΔΜΗΕ) έχουν εκτοξευθεί έως και 150% σε σχέση με το 2024, αύξηση που έχει σαν αποτέλεσμα την υπέρμετρη επιβάρυνση των καταναλωτών και υπερκέρδη για τις μονάδες υδροηλεκτρικών και φυσικού αερίου όπως προκύπτει από στοιχεία της ΕΒΙΚΕΝ.
Ποιοι όμως είναι οι παράγοντες πίσω από αυτήν την εκτόξευση; Και γιατί η αγορά εξισορρόπησης στην Ελλάδα απέχει τόσο πολύ από τα ευρωπαϊκά πρότυπα;
Τι είναι η αγορά εξισορρόπησης
Για να καταλάβουμε τί συμβαίνει θα πρέπει πρώτα να εξηγήσουμε πως λειτουργεί η αγορά εξισορρόπησης.
Επί της ουσίας η αγορά εξισορρόπησης είναι σαν το σύστημα «φρένων» και «τιμονιού» στην ηλεκτρική ενέργεια. Ακόμα κι αν έχει προγραμματιστεί ποιοι θα παράγουν και ποιοι θα καταναλώσουν ρεύμα (όπως γίνεται στο χρηματιστήριο ενέργειας), στην πράξη χρειάζονται συνεχείς διορθώσεις.
Επειδή για παράδειγμα ο ήλιος και ο άνεμος δεν παράγουν ενέργεια όλες τις ώρες, οι καταναλωτές μπορεί να χρησιμοποιήσουν πιο πολύ ή πιο λίγο ρεύμα από όσο είχε προβλεφθεί, κάποιο εργοστάσιο μπορεί να βγεί εκτός λόγω βλάβης κτλ.
Όταν συμβαίνουν αυτά ο ΑΔΜΗΕ καλεί συγκεκριμένους παραγωγούς να συνδράμουν στο σύστημα: είτε να παράγουν παραπάνω ρεύμα, είτε να κόψουν την παραγωγή τους,είτε να είναι έτοιμοι σε εφεδρεία. Αυτό το σύστημα διορθώσεων αποτελεί την αγορά εξισορρόπησης και κοστίζει ακριβά γιατί διογκώνεται από τους ηλεκτροπαραγωγούς. Το κόστος αυτό δεν φαίνεται στον λογαριασμό αλλά περνά μέσα από άλλες χρεώσεις.
Γιατί μας αφορά η αγορά εξισορρόπησης; Γιατί δεν είναι ορατή στον καταναλωτή, αλλά επηρεάζει άμεσα τις χρεώσεις του, γιατί μπορεί να δημιουργήσει υπερκέρδη σε λίγους, αλλά και επειδή σε μια «δύσκολη» μέρα (από πλευράς πρόβλεψης ΑΠΕ), μπορεί να κοστίσει δεκάδες εκατομμύρια ευρώ.
Σύμφωνα με μελέτη της Grant Thornton η μέση χρέωση εξισορρόπησης στην Ελλάδα το 2024–2025 ανήλθε σε 12,2 €/MWh, έναντι 3 €/MWh στην Ιταλία!
«Έχουμε μία αγορά εξισορρόπησης που δεν λειτουργεί, με κόστος που επιβαρύνει βιομηχανία και καταναλωτές δυσανάλογα. Το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό, είναι θεσμικό και ρυθμιστικό. Οφείλει η Πολιτεία να παρέμβει άμεσα με ανώτατα όρια, διαχωρισμό των χρεώσεων και διαφάνεια στους μηχανισμούς πληρωμής», αναφέρει ο κ. Αντώνης Κοντολέων πρόεδρος της ΕΒΙΚΕΝ.
Ο συνδυασμός ΑΠΕ και “αναγκαστικών” θερμικών μονάδων
Η συνεχώς αυξανόμενη συμμετοχή των ΑΠΕ στο μείγμα παραγωγής, σε συνδυασμό με την έλλειψη ευελιξίας και αποθήκευσης, αλλά και την αύξηση κατά εποχή των εξαγωγών οδηγούν σε τροποποίηση της παραγωγής σε πραγματικό χρόνο, προκειμένου να εξισορροπηθεί η προσφορά και η ζήτηση στο δίκτυο (ενέργεια ανακατανομής).
Αυτό συμβαίνει όταν οι προβλέψεις της προηγούμενης ημέρας δεν επαληθεύονται — για παράδειγμα, όταν οι ΑΠΕ παράγουν περισσότερη ή λιγότερη ενέργεια απ’ ό,τι είχε υπολογιστεί, ή όταν η ζήτηση πέσει ξαφνικά.
Σύμφωνα με την βιομηχανία από τον Ιούλιο του 2025, παρατηρείται σχεδόν καθημερινά η ένταξη δύο λιγνιτικών μονάδων (Αγ. Δημήτριος 3 & 4) με constraint (υποχρεωτική ένταξη θερμικής μονάδας για λόγους ασφάλειας του συστήματος), οι οποίες αποζημιώνονται με pay-as-bid, χωρίς δηλαδή προϋπολογισμό ή έλεγχο του κόστους τους.
Την περίοδο μάλιστα Μαρτίου -Ιουνίου αλλά και τα Σαββατοκύριακα του Ιουλίου και τις μεσημεριανές ώρες με έντονη ηλιοφάνεια, αν και η παραγωγή ΑΠΕ υπερκάλυψε τη ζήτηση, παρατηρήθηκε ταυτόχρονη ένταξη 4-5 θερμικών μονάδων οι οποίες εντάσσονται από τον ΑΔΜΗΕ με constraint.
Όπως αναφέρεται η αποζημίωση των συμβατικών μονάδων για να διαθέτουν την ισχύ τους στην αγορά εξισορρόπησης, είναι πολύ υψηλό και φθάνει τα 200 εκ ευρώ.
Πρόκειται για τα αποκαλούμενα ΛΠ3 δηλαδή τις πληρωμές που λαμβάνουν οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής για να βρίσκονται σε διαθεσιμότητα, ακόμη και αν δεν παράγουν ενέργεια. Αποτελούν μέρος του μηχανισμού εξισορρόπησης της αγοράς και σχετίζονται με την ανάγκη διατήρησης σταθερότητας στο δίκτυο, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένης συμμετοχής ΑΠΕ.
«Βάσει των ανωτέρω εκτιμούμε ότι το κόστος της αγοράς εξισορρόπησης το 2025 θα φθάσει και ίσως ξεπεράσει το 1 δις €, εκ των οποίων τα 500 εκ. θα αφορούν ενέργεια ανακατανομής». Από τα παραπάνω όπως τονίζει η βιομηχανία συνάγεται το συμπέρασμα ότι η σημερινή λειτουργία της αγοράς σε τίποτα δεν θυμίζει λειτουργία ευνομούμενης ευρωπαϊκής αγοράς.
Ολιγοπώλιο και συγκέντρωση εσόδων
Συμμετέχοντας στη διαβούλευση της ΡΑΑΕΥ για την αγορά εξισορρόπησης η ΕΒΙΚΕΝ αναφέρει ότι η συγκεκριμένη αγορά στην Ελλάδα παραμένει συγκεντρωμένη. Επικαλείτε μάλιστα την Έκθεση Πεπραγμένων της Ρυθμιστικής Αρχής για το 2023 σύμφωνα με την οποία οι συνολικές πιστώσεις στην αγορά εξισορρόπησης ανήλθαν σε 738 εκατ. ευρώ, από τα οποία 620 εκατ. ευρώ κατευθύνθηκαν σε έναν και μόνο συμμετέχοντα. Η απουσία ουσιαστικού ανταγωνισμού, σε συνδυασμό με τη χαμηλή διαφάνεια των χρεώσεων, διαμορφώνει συνθήκες υπερβολικών αποζημιώσεων για ισχύ που παρέχεται εκτός της προημερήσιας αγοράς (DAM).
Το pay-as-bid χωρίς όριο και χωρίς έλεγχο
Ένας από τους πιο κρίσιμους παράγοντες κατά την βιομηχανία είναι ότι η αγορά εξισορρόπησης στην Ελλάδα λειτουργεί με μηχανισμό pay-as-bid, δηλαδή κάθε μονάδα αμείβεται με βάση την προσφορά της, χωρίς εκκαθάριση σε κοινή τιμή.
Όμως, δεν υπάρχει μηχανισμός επαλήθευσης αν η προσφερόμενη τιμή αντανακλά το πραγματικό κόστος λειτουργίας της μονάδας. Δεν εφαρμόζεται κανένας έλεγχος κόστους, ούτε υπάρχουν uplift caps όπως σε άλλες αγορές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο ΛΠ3 να «φουσκώνει» και οι καταναλωτές να πληρώνουν τιμές που διαμορφώνονται μονομερώς από τους παραγωγούς.
Ο Λογαριασμός Προσαυξήσεων 3 (ΛΠ3) είναι ένας από τους λογαριασμούς που καθορίζουν τις ρυθμιζόμενες χρεώσεις στα τιμολόγια ρεύματος.
Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει το κόστος ανακατανομής που προκύπτει όταν ο ΑΔΜΗΕ παρεμβαίνει για να εξισορροπήσει την προσφορά και τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Αποζημιώνει τις μονάδες που ενεργοποιούνται εκτός προγραμματισμού (DAM) και οι χρεώσεις μετακυλίονται στον τελικό καταναλωτή μέσω των λογαριασμών ρεύματος, χωρίς επαρκή διαφάνεια.
Το ίδιο μοντέλο, με άλλη προσέγγιση.
Η Ιταλία διαθέτει το ίδιο βασικό μοντέλο αγοράς εξισορρόπησης (central dispatch), ωστόσο με πολύ χαμηλότερο κόστος και υψηλότερη διαφάνεια.
Η διαφορά αυτή αποδίδεται:
-στην πληρέστερη εκκαθάριση της ιταλικής αγοράς σε πολλαπλά στάδια πριν και μετά την DAM,
-στον σαφή διαχωρισμό κόστους ανά περιοχή,
-στους μηχανισμούς αποτροπής arbitrage και
-στη δυνατότητα συμμετοχής μονάδων αποθήκευσης και ΑΠΕ στις αγορές ισχύος.
Προτάσεις για αναθεώρηση του πλαισίου
Στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης της ΡΑΑΕΥ για τον νέο σχεδιασμό, η πρόταση της ΕΒΙΚΕΝ επισημαίνει την ανάγκη:
• να τεθεί ανώτατο όριο (cap) στις τιμές εξισορρόπησης,
• να αποκλειστούν συνδυαστικά χαρτοφυλάκια από διαφορετικές τεχνολογίες (π.χ. θερμικά + αποθήκευση),
• να εφαρμοστούν τοπικά σήματα (locational signals) για αποφυγή συμφόρησης και υπερσυγκέντρωσης μονάδων,
• να αποζημιώνονται διαφανώς οι μονάδες που εντάσσονται υποχρεωτικά (π.χ. με απόφαση ΡΑΑΕΥ και όχι μέσω ΛΠ3),
• να δημοσιεύονται στατιστικά κόστους απονομών, ώστε να γνωρίζει η αγορά ποιος πληρώνεται και γιατί.