Φόρος άνθρακα: Με ποια μέτρα προστατεύονται τα ευάλωτα νοικοκυριά στην Ελλάδα

Μέτρα πρόληψης για την προστασία των ευάλωτων – κυρίως – νοικοκυριών, αλλά και του γενικού πληθυσμού, λαμβάνει η κυβέρνηση, ενόψει της επικείμενης διεύρυνσης του ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών CO₂ (ETS) από το 2027, το οποίο θα περιλαμβάνει και τις μεταφορές και τη θέρμανση. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνονται σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα ύψους 8 δισ. ευρώ.

Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπεται η διεύρυνση των προϋποθέσεων χαρακτηρισμού ενός νοικοκυριού ως «ευάλωτου», με αύξηση των εισοδηματικών ορίων για παροχές όπως το επίδομα θέρμανσης και το Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο ρεύματος, καθώς και εισαγωγή νέων κριτηρίων, όπως η γεωγραφική θέση (π.χ. νησιά, περιοχές που επλήγησαν από φυσικές καταστροφές), το μέγεθος της οικογένειας, το κόστος μετακίνησης και οι ανάγκες για θέρμανση.

Το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο, που ιδρύθηκε παράλληλα με το νέο ETS της ΕΕ, στοχεύει στη χρηματοδότηση δράσεων ενίσχυσης για τα ευάλωτα νοικοκυριά. Για την Ελλάδα, ο σχετικός προϋπολογισμός ανέρχεται σε 4,7 δισ. ευρώ και καλύπτει πρωτοβουλίες όπως:

• Ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών και εξοπλισμού για ευάλωτες ομάδες. Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» θα επανασχεδιαστεί ώστε να περιοριστεί η γραφειοκρατία, με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Όπως ανέφερε ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, για την ενεργειακή αναβάθμιση θα διατεθούν 1,1 δισ. ευρώ.
• Επιδοτήσεις για αντικατάσταση ενεργοβόρου εξοπλισμού, όπως αντλίες θερμότητας και ηλιακοί θερμοσίφωνες.
• Σύσταση Μητρώου Δικαιούχων Ενεργειακής Στήριξης με δυνατότητα έκδοσης κάρτας δικαιούχου και δωρεάν έκδοση πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης.
• Ειδικό επίδομα θέρμανσης για νοικοκυριά που χρησιμοποιούν καύσιμα υψηλής εκπομπής.

Στήριξη στις μεταφορές

Στον τομέα των μεταφορών, οι προβλεπόμενες ενέργειες περιλαμβάνουν: κίνητρα για στροφή στην ηλεκτροκίνηση, κάλυψη του κόστους μεταφοράς για ευάλωτους πληθυσμούς (π.χ. μαθητές με αναπηρία που φοιτούν σε ειδικά σχολεία), επιδότηση για ηλεκτρικά αμαξίδια και δυνατότητα χρηματοδοτικής μίσθωσης ηλεκτρικών οχημάτων (social leasing) για νοικοκυριά με ανάγκες μετακίνησης.

Όλες οι δράσεις του Ταμείου θα τεθούν σύντομα σε δημόσια διαβούλευση, με στόχο να εγκριθούν χωρίς καθυστέρηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την καταπολέμηση της ρύπανσης, η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη το 2024, το ισχύον σύστημα φορολόγησης των εκπομπών – το λεγόμενο ETS – από το 2027 θα καλύπτει επιπλέον την οικιακή θέρμανση, τις οδικές μεταφορές και τις μικρές βιομηχανικές μονάδες, που έως σήμερα εξαιρούνταν.

Αυτό σημαίνει ότι οι εταιρείες που εμπορεύονται πετρελαιοειδή θα είναι υποχρεωμένες να διαθέτουν αντίστοιχο αριθμό δικαιωμάτων εκπομπών για τις ποσότητες CO₂ που εκπέμπονται από τη χρήση βενζίνης, πετρελαίου κίνησης και θέρμανσης. Το κόστος αυτών των δικαιωμάτων θα μετακυλίεται στους καταναλωτές, ενσωματωμένο στις τιμές των καυσίμων – όπως ήδη συμβαίνει στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.